TS.LÊ MỘNG NGUYÊN * THU SẦU

NT 128 - tháng 11 - 2004



Tuøy buùt:
Thu saàu, thu cheát...

Leâ Moäng Nguyeân

Chieàu vaøng naêm nay khi muøa thu hiu haét nhôù nhung bao hình boùng
Tìm ngöôøi yeâu ñi trong boùng söông, hoàn nöôùc khoùc aâm thaàm chôø mong
Laù vaøng rôi chöùa chan ngoaøi song (Chieàu Vaøng Naêm Xöa cuûa Leâ Moäng Nguyeân)

---

Ñaøi Vieät Nam Haûi Ngoaïi (Vietnamese Public Radio: 900 S Washington St. Suite 302 Falls Church, Virginia 22046, USA), ñöôïc thaønh laäp töø hôn 6 naêm qua, phaùt thanh thöôøng xuyeân 24 giôø moãi ngaøy, laïi coøn tieáp vaän caùc ñaøi VOA, BBC, AÙ Chaâu Töï Do, RFI (Phaùp)... Ñaøi cung caáp ñaày ñuû tin töùc veà moïi vaán ñeà (luaät phaùp, kinh teá, gia ñình, giaùo duïc vaø nhaát laø ngheä thuaät), cho thính giaû, ñoàng baøo raûi raùc treân khaép 24 thaønh phoá taïi Hoa Kyø... Hôn nöõa Ñaøi ñaõ phaùt thanh treân satellite, hieän coù theå nghe ñöôïc khaép nôi taïi Hoa Kyø, Canada, AÂu Chaâu vaø Baéc Phi qua veä tinh Hotbird. Qua internet, moïi ngöôøi töø moïi nöôùc coù theå nghe tröïc tieáp baèng caùch môû web site cuûa Ñaøi: http://www.radiohaingoai, roài baám vaøo coät Nghe Ñaøi Tröïc Tieáp (phía traùi) hay nghe sau ñoù taïi coät Chöông Trình Tuaàn Naøy (phía döôùi) hay coät Chöông Trình Tuaàn Roài vaø veà phaàn Saùng Taùc Môùi, tìm haøng naøo thuoäc coät ngaøy Thöù Baûy 10g30 toái (Giôø EST-USA)... Ñaây laø moät chöông trình môùi saùng laäp trong khuoân khoå Chöông Trình Sinh Hoaït Vaên Hoïc Ngheä Thuaät, do nhaïc só Nguyeãn Ñaêng Tuaán ñaëc bieät phuï traùch. Sau khi nghe STM 1 (phaùt thanh ngaøy thöù baûy 25/10/2004), toâi coù vieát thö cho nhaïc só NÑT chuyeån ñeán anh lôøi caûm ôn vaø khen ngôïi cuûa toâi: Caùch trình baøy caùc nhaïc só (tröôùc sau), nhaïc phaåm vaø ca só cuûa anh raát bình dò, khaùch quan nhöng ñaày ñuû roõ raøng. Vôùi gioïng giôùi thieäu traàm aám vaø quyeán ruû, anh ñaõ thaønh coâng trong ngheà MC ngay töø buoåi ñaàu! Nhöõng baøi löïa choïn cuûa nhieàu taùc giaû khaùc nhau, raát xaùc ñaùng vì taát caû ñeàu ñöôïm maøu tình khuùc laõng maïn ñaày nhung nhôù maø ngöôøi nghe ñoâi khi xuùc caûm ñeán taän cuøng. Caûm ôn anh raát nhieàu ñaõ cho thính giaû cuûa Ñaøi thöôûng thöùc gioïng ca tuyeät vôøi cuûa Tuyeát Dung qua baøi Chieàu Vaøng Naêm Xöa cuûa Leâ Moäng Nguyeân (Nguyeãn Minh Chaâu ñaøn ñeäm syntheùtiseur). Caûm ôn anh ñaõ cho nghe nhöõng baøi ca quí baùu cuûa caùc nhaïc só maø toâi quen bieát vaø öa thích: Hieáu Anh (Thuôû Mình Quen Nhau), Linh Chi (Möa), Trang Thanh Truùc-Phaïm Ngoïc (Veà Theo Thaùng Naêm Buoàn), Khanh Phöông (Ñeå Mình Maõi Yeâu Nhau) töø moät CD cuøng teân ra maét naêm 2002: "Ñeå Mình Maõi Yeâu Nhau", Hoaøng Kim Chi (Moät Thôøi Nhôù Nhôù Thöông Thöông) vaø Toâ Vuõ (Vaãn Laø Em)... Mong anh tieáp tuïc trình baøy cho ñoàng baøo nhöõng Saùng Taùc Môùi tuyeät dieäu ñeå ñem laïi (nhö nhaïc só Leâ Dinh thöôøng noùi veà gioïng haùt cuûa nöõ danh ca Huyeàn Chaâu-Montreùal) haïnh phuùc cho ñôøi vaø tình thöông cho ngöôøi...

Trong buoåi Chöông Trình "Saùng Taùc Môùi 2" ngaøy thöù baûy 02/10/2004, MC Nguyeãn Ñaêng Tuaán vôùi gioïng traàm aám (ngoït ngaøo) noùi leân nhöõng lôøi haáp daãn, döôøng nhö muoán môøi thính giaû ñi saâu vaøo nhaïc vaø lôøi cuûa taùc giaû ñaëng khaùm phaù caùi hoàn vaø tri thöùc cuûa moãi baøi ca... Toâi raát öa thích nhöõng baøi cuûa Ñoaøn Chuaån (Chieác Laù Cuoái Cuøng), Hoaøng Vieät Khanh (Meï Gaùnh Tình Queâ: HVK laø taùc giaû hai CD 8 Ca Khuùc HVK-2003 vaø Tình Khuùc HVK-2004 ñöôïc giôùi thieäu treân nhieàu Ñaøi PT haûi ngoaïi), Phaïm Anh Duõng (Yeâu Em Vaø Yeâu Em), Nguyeãn Tieán Duõng trong Phoá Chieãu Xanh, khoâng nhöõng laø moät nhaø soaïn nhaïc danh tieáng maø coøn laø moät ca só, moät nhaïc só döông caàm coù bieät taøi, Vuõ Höõu Toaøn (Hö Voâ), Phaïm Quang Tuaán, taùc giaû baøi Mai ñieâu luyeän nhöng eâm dòu, aâu yeám trong ñaøn ñeäm hoøa aâm Taây Ban Caàm theo tieáng haùt cuûa phu nhaân Leä Mai thaùnh thoùt nhö chim sôn ca, thanh tao nhö nöôùc suoái, aâm voïng qua Vaïn Lyù Tröôøng Thaønh... PQT cuõng laø taùc giaû CD "Leä Mai haùt nhaïc Phaïm Duy" maø anh ñaõ trình laøng taïi Sceaux-Paris ngaøy thöù baûy 03/04/2004 vôùi ban nhaïc SiliconBand, Nhaät Vuõ (Ñom Ñoùm Vieát Thö Tình), Nguyeãn Minh Chaâu taùc giaû Tìm qua gioïng ca deã thöông cuûa Quyønh Höông. Toâi raát meâ tieáng haùt Quyønh Lan (töông töï Baïch Yeán), Mezzo soprano qua hai baøi Chieác Laù Cuoái Cuøng vaø Hö Voâ, deã tình, deã caûm! Hai Ngoïc... ñoàng thanh trong "Yeâu Em Vaø Yeâu Em" cuûa Phaïm Anh Duõng, ñaõ dieãn taû moät caùch chaân thaønh taát caû nhöõng caùi gì maø taùc giaû goùi gheùm trong taâm hoàn ñeå taëng ngöôøi yeâu daáu. Xin khen ngôïi taát caû caùc taùc giaû, ca só (nam vaø nöõ), nhaïc só hoøa aâm ñaõ coäng taùc tröïc tieáp hay giaùn tieáp vôùi nhaïc só phuï traùch Chöông Trình STM 2 ñeå laøm cho buoåi phaùt thanh naøy ñöôïc thaám nhuaàn höông vò gia ñình, ñaát nöôùc.

Nhöng Chöông Trình Saùng Taùc Môùi 3, vôùi chuû ñeà THU, phaùt thanh ngaøy thöù baûy 09 thaùng 10-2004 luùc 10g 30 toái (Giôø EST-USA) laø moät chöông trình hoaøn haûo nhaát, thô moäng nhaát, buoàn tha thieát nhaát vaø thaønh coâng veïn toaøn... nhaát. Coù leõ toâi laø ngöôøi öa thích MUØA THU nhaát (x. PV Leâ Moäng Nguyeân do Baûo Traâm thöïc hieän treân Ngheä Thuaät soá 93, Thaùng 12-2001), bôûi vì TMBS (13/11/1949) cuøng nhöõng baøi tieáp ñoù: Moät Chieàu Thöông Nhôù, Chieàu Thu, Möa Hueá, Ly Höông vaân vaân ñeàu ñöôïc saùng taùc trong muøa laù vaøng rôi, vaø sau naøy baøi haäu cuûa TMBS (2001) cuõng noùi veà Thu (Chieàu Vaøng Naêm Xöa), nhöõng baûn nhaïc phoå thô gaàn ñaây ñeàu laáy teân: Thu Treân Soâng Seine (thô Vöông Thu Thuûy), Giao Muøa (thô Phaïm Ngoïc), Thu Saàu (thô Löu Hoàng Phuùc)... Toâi boû nhaø ra ñi (khoâng heïn ngaøy veà) trong muøa thu 1950! Cuõng vì vaäy, Chöông Trình SAÙNG TAÙC MÔÙI 3 cuûa Ñaøi Phaùt Thanh VNHN ñaõ ñem laïi nhieàu thöông tieác, nhôù mong, nhaát laø cho nhöõng keû ra ñi töø daïo thu aáy, nay... Kieáp soáng tha phöông, Thaân phaän löu ñaøy, Gioït leä aâu saàu, Ngheïn naác töøng ñeâm... Baøi Muøa Thu Haø Noäi cuûa Hoaøng Thi do Baûo Yeán trình baøy sao maø buoàn naõo, ngaäm nguøi nhö hôi thôû cuûa ñoâ thaønh xa xoâi (ñoù laø nhôø taøi naêng cuûa nhaïc só, ca só vaø nhaát laø ngöôøi giôùi thieäu dieãn ngaâm laø nhaïc só Nguyeãn Ñaêng Tuaán thöïc hieän chöông trình). Xin caûm ôn anh Tuaán ñaõ cho vaøo CT-STM 3 baøi thô Em Coù Veà Laøng Xöa (vieát cuoái thaùng 12-2000) cuûa Leâ Moäng Nguyeân do gioïng ngaâm taän cuøng thoån thöùc vaø ai oaùn cuûa ngheä só Ñoaøn Yeân Linh, maø nghe laïi toâi khoâng caàm ñöôïc nöôùc maét:
Em coù veà laøng Phuù Xuaân xô xaùc
Caïnh Hueá thaønh sau baõo luït vöøa qua
Em veà thaêm caùnh ñoàng thu man maùc,
Laù chöa vaøng caây coái vaãn nhö xöa...

Nhaø thô nöõ Hoaøng Hoa, moät ngöôøi baïn nhöõng ngaøy thô aáu ôû coá ñoâ, taùc giaû CD "Hoa Vaøng Thi Taäp" vôùi nhöõng gioïng dieãn ngaâm: Hoàng Vaân, Thuùy Vinh, Ñoaøn Yeân Linh, Baûo Cöôøng, khi nhaän ñöôïc baøi thô toâi göûi taëng, höùng caûm ngay baøi Hoïa Em Coù Veà (Los Angeles, ngaøy 14/01/2001) coù 8 caâu ñaàu raát ñau khoå nhö sau:
Em coù veà sau côn baõo luït
Tröôùc naêm hai ngaøn buoàn laém anh ôi
Queâ höông mình nay xô xaùc taû tôi
Caùnh ñoàng ñeïp ngaøy xöa khoâng coøn nöõa!...
Tuùp leàu tranh thay laù vaøng röïc rôõ
Gioù thu veà reân xieát giöõa hö khoâng
Doøng soâng xöa Bình Luïc vaãn chôø mong
Ñaõ tan vôõ boùng hình ai thuôû tröôùc...

Baøi Em Giaáu Toâi Vaøo Huyeàn Thoaïi cuûa Vuõ Thö Nguyeân, ngöôøi nhaïc só treû tuoåi, taùc giaû CD "Thuôû aáy môùi Yeâu Em" 1987, doài daøo nhaát treân Maïng Löôùi, phoå thô Linh Lan, do ca só Quang Minh trình baøy, laø moät söï ñoái ñaùp huyeàn dieäu giöõa nhaø thô, ngöôøi nhaïc só vôùi tình yeâu, vaïn vaät vaø khoâng trung. Nguyeãn Ñaêng Tuaán khoâng nhöõng laø nhaïc só vôùi cung ñaøn maø coøn laø moät taâm hoàn thô öôùt aùt qua gioïng ñoïc (dieãn ngaâm) baøi thô Vaãn Laø Noãi Nhôù Ngöôøi cuûa Traàn Thò Haø Thaân (vôùi tieáng saùo ñeäm reùo raét, thieát tha, quaïnh hiu) dieãn taû muøa thu ñöôïm buoàn qua bieån soùng... Cuõng nhö qua lôøi giôùi thieäu vaø gioïng ñoïc thô Laù Ruïng cuûa Thuùy Dieãm, hay Maây Muøa Thu cuûa Ñaëng Theá Kieät, Chia Tay cuûa Maïc Phöông Ñònh, Thu Veà Em Coù Hay cuûa Phaïm Só Trung... Toâi caàu chuùc NS Nguyeãn Ñaêng Tuaán saùng taùc nhieàu veà muøa thu nhö Möa Thaùng Chín (raát tieác khoâng coù trong CT Thu): Nguyeãn Ñaêng Tuaán (vöøa xuaát baûn CD Caùnh Chieàu - tình ca NÑT phoå thô Phaïm Ngoïc vôùi tieáng haùt Nguyeân Thao, Thuïy Long, Toâ Haø Quyønh Lan, Toá Nga, Haïnh Nguyeân, Quang Minh) ôû ñaây anh cuõng phoå thô Phaïm Ngoïc (nhaø thô ngaãu töôïng cuûa phaàn ñoâng caùc nhaïc só tröøu töôïng hoaëc tröõ tình):
... Möa thaùng chín daøi côn ñau naëng haït
Roài ngoït ngaøo vaøo khoaûng caùch meânh moâng
Toâi vaãn goïi aâm thaàm traêng quaù khöù
... Toâi trôû laïi con ñöôøng xöa bôõ ngôõ
Chieác laù vaøng vöøa ruïng gioù heo may.

... Maø nhaân dòp, Ngoïc Dung ñaõ vieát treân Maïng Löôùi (Trinh Nöõ): "...Möa Thaùng Chín moät baûn nhaïc tình yeâu vôùi laù vaøng vöøa ruïng nghe noãi nieàm traên trôû ñaùnh thöùc loøng toâi sau nhöõng giaác meâ daøi. Nhaém maét laïi vôùi tieát taáu giai ñieäu cuûa Nguyeãn Ñaêng Tuaán toâi thaáy mình nheï boãng chôi vôi nhö chieác laù bay trong möa thu veà moät phía... khoâng ngöôøi." Nhaïc THU choïn loïc trong buoåi phaùt thanh STM 3 sao maø laõng maïn quaù, thô moäng quaù, tình yeâu ngöôøi luoân hoøa hôïp vôùi tình yeâu ñaát nöôùc nhö trong Lôøi Ngöôøi Xa Xöù cuûa Hoàng Khaéc Kim Mai, do moät gioïng nam raát traàm aám, xuùc ñoäng cuûa ngöôøi coøn ôû laïi queâ nhaø. Bieát noùi gì ñaây ñeå dieãn taû noãi taâm tình tha thieát cuûa chuùng ta ñoái vôùi ñoàng baøo quoác noäi? Tình Laø Hö Khoâng cuûa nhaïc só, ca só BS Phaïm Anh Duõng, taùc giaû raát nhieàu CD nhö: Tình Boãng Khoùi Söông (phoå thô Phaïm Ngoïc), Tình Khuùc Hoài Höông vaø Nhôù Saigon, vaân vaân, laø moät ngheä só maø toâi meán chung taøi naêng vaø tö caùch phong nhaõ (do Baûo Yeán ca raát hoaøi nieäm, qua nhöõng lôøi nheï nhaøng, eâm ñeïp vaø trieát lyù: Chieàu thu möa vaãn rôi... Chieàu thu möa traéng bay... Chieàu thu côn gioù lay... Tình laø hö khoâng...). Moät Chieàu Thaêm Em cuûa Hieáu Anh (taùc giaû nhieàu CD nhö : Giai Ñieäu Yeâu Thöông, Tình Ca Hoïc Troø, Cho Ngöôøi Tình Xa Caùch, Lôøi Tình Buoàn, vaân vaân) do ca só Quoác Thaùi trình baøy, laøm toâi nhôù laïi nhöõng chieàu möa ñaàu thu toâi ñeán thaêm ngöôøi em yeâu daáu (môùi tuoåi daäy thì) truù nguï ñöôøng Nam Giao, kinh thaønh Hueá... OÂi bao kyû nieäm ngaøy xöa laïi hieän veà trong trí oùc, doàn daäp nhö "Laù vaøng rôi chöùa chan... ngoaøi song" (Chieàu Vaøng Naêm Xöa)! Cuøng theo moät yù nieäm, ngöôøi nhaïc só trai treû nhöng ñaõ laãy löøng treân maïng löôùi laø Vuõ Höõu Toaøn (phuï traùch Nhoùm Em Ca Haùt) qua baøi Muøa Thu Cuûa Toâi phoå thô Phaïm Ngoïc vôùi tieáng haùt Coâng Bình, ñaõ laøm cho thính giaû ñi saâu vaøo cuoäc tình laõng maïn cuûa taùc giaû vôùi ngöôøi yeâu... Coøn noùi gì ñeán gioïng ca thanh thoaùt, myõ mieàu Mezzo soprano cuûa nöõ danh ca Leä Mai trong Nhöõng Chieác Laù Muøa Thu cuûa phu quaân ñaày taøi naêng nhaïc só Taây Ban Caàm (maø cuõng laø moät Giaùo sö Khoa Hoïc) Phaïm Quang Tuaán... Cuõng nhö nöõ ca só Toá Nga trong Giaùng Thu cuûa Nhaät Vuõ maø toâi ñaõ töøng meán phuïc qua baùo Hoàn Queâ cuûa kyù giaû BS Vöông Huyeàn. Toùm laïi, buoåi phaùt thanh cuûa Ñaøi VNHN hoâm moàng 9 thaùng 10-2004 do nhaïc só Nguyeãn Ñaêng Tuaán phuï traùch laø moät taùn döông ca muøa thu huyeàn dieäu, muøa thu saàu, muøa thu man maùc...

Caùch ñaây ñuùng moät naêm, toâi nhaän ñöôïc moät böùc thö cuûa luaät sö Andreù BUØI töø Marseille (Phaùp), Muøa Thu 2003: ...Do moät söï ngaãu nhieân, chuùng toâi ñaõ coù haân haïnh ñoïc baøi baùo baøn veà thaân theá vaø söï nghieäp cuûa Giaùo sö vaø qua baøi baùo noùi treân, chuùng toâi ñaõ tìm laïi ñöôïc moät soá tình tieát voïng veà töø moät thôøi vang boùng neân xin maïo muoäi ghi vaøi haøng ñeå haàu chuyeän cuøng Giaùo sö vaø neáu coù ñieàu gì sô khoaùng, kính mong Giaùo sö vui loøng khoan thöù cho. Tuy nhieân, tröôùc heát xin maïn pheùp Giaùo sö töï giôùi thieäu laø Buøi Ñaêng Haø maø vì teân thaùnh laø Andreù neân teân chính thöùc trôû thaønh Andreù BUØI. Thuôû nhoû theo hoïc taïi Institut de la Providence (Hueá), Lyceùe Blaise Pascal (Tourane), Lyceùe Chasseloup Laubat (Saógon) vaø Lyceùe Yersin (Dalat), say meâ aâm nhaïc coå ñieån taây phöông, chôi ñaøn mandoline, banjo, guitare vaø piano vaø cuõng trong boái caûnh ngheä thuaät aáy maø khi coøn thô aáu, chuùng toâi ñaõ nghe caùc baäc ñaøn anh haùt nhöõng tình khuùc laõng maïn neân thô cuûa moät thôøi xa xöa nhö Suoái Mô, Traêng Môø Beân Suoái, Thieân Thai, Tröông Chi... Maõi ñeán nay, ngoài nghe laïi Suoái Mô vaø Traêng Môø Beân Suoái (do nöõ ca só Thanh Lan trình baøy) maø taâm hoàn khoâng khoûi rung ñoäng baâng khuaâng trong moät noãi ngaäm nguøi voâ taän, nghe nhö ñaõ ñaùnh maát ñi moät caùi gì thaät thieâng lieâng vaø ñaày thi vò maø töø nay seõ khoâng bao giôø tìm laïi ñöôïc trong nhöõng naêm thaùng coøn laïi cuûa cuoäc ñôøi.

Ngoaøi ra, gia ñình chuùng toâi cuõng quen bieát nhieàu vôùi gia ñình Baùc Thaùm vaø anh Luaân, caây vó caàm danh tieáng cuûa Lyceùe Khaûi Ñònh, laø baïn vôùi anhchuùng toâi. Anh keå laïi cho chuùng toâi raèng moãi khi anh Leâ Ñình Luaân ñaøn vó caàm laø caùc nöõ sinh cuûa Lyceùe Ñoàng Khaùnh ñeàu taùn thöôûng. Thaäm chí coù ñeâm caùc nöõ sinh ôû dortoir (trong ñoù coù ngöôøi chò cuûa chuùng toâi) ñeàu thöùc daäy vì tieáng vó caàm reùo raét cuûa anh Luaân. Thaät quaû laø moät thanh nieân heát söùc taøi hoa. Theá nhöng, nhö Nguyeãn Du tieân sinh ñaõ daïy "Tinh hoa phaùt tieát ra ngoaøi, Nghìn thu baïc meänh moät ñôøi taøi hoa", anh Luaân ñaõ vónh vieãn ra ñi ñeå laïi cho chuùng ta bao noãi ngaäm nguøi.

Rieâng veà baøi baùo thì ñaõ ñöôïc vieát nhö sau: "OÂng Leâ Ñình Luaân bò cheát khi khaùng chieán choáng Phaùp". Anh chuùng toâi voán laø baïn khaù thaân vôùi anh Luaân ñaõ taâm söï cuøng chuùng toâi veà caùi cheát cuûa anh Luaân. Luùc ñoù chuùng toâi coøn quaù nhoû, nhöng anh chuùng toâi keå laïi raèng khoâng moät ai hieåu Vieät Minh baûn chaát nhö theá naøo. ÔÛ tuoåi ñoâi möôi, nghe nhöõng danh töø haøo nhoaùng nhö khaùng chieán, xaâm laêng, thöïc daân, thì cöù nhö baày cöøu cuûa Panurge lao mình vaøo moät guoàng maùy heát söùc khuûng khieáp. Laïi theâm töø ngöõ Vieät gian treo lô löûng treân khoâng töïa hoà nhö löôûi göôm Damocleøs, rôi xuoáng ñaàu ai thì dó nhieân ngöôøi aáy phaûi cheát, vaø cöù nhö theá, caû moät theá heä ñaày thieän chí, khaû naêng vaø lyù töôûng, ñaõ bò cuoán vaøo moät guoàng maùy khoâng loái thoaùt. Ñeán khi hieåu ñöôïc moïi tình huoáng thì ñaõ quaù muoän . Anh Luaân vaø anh chuùng toâi cuõng khoâng thoaùt khoûi tình caûnh cay ñaéng naøy.

Cuoái cuøng anh Luaân ruû anh toâi bôi qua soâng Hoäi An trong ñeâm toái vì luùc ñoù Vieät Minh khoâng ñuû nhaân löïc ñeå canh gaùc nhö ngaøy nay. Anh toâi traû lôøi raèng söï ra ñi vaø bôi trong ñeâm toái nhö vaäy neáu may maén thì coù theå thöïc hieän ñöôïc nhöng ñeán khi bôi tôùi bôø soâng beân kia, nôi phe Quoác Gia kieåm soaùt thì e khoù toaøn maïng vì trong ñeâm toái mòt muø maø lính canh (Quoác Gia) thaáy coù vaät di ñoäng treân soâng thì seõ nghó raèng ñoù laø Vieät Minh bôi qua soâng ñeå phaù hoaïi vaø seõ noå suùng ngay. Laøm sao coù theå cho hoï bieát raèng mình veà thaønh ñeå laùnh naïn Vieät Minh? Luaân cuõng phaàn naøo ñoàng yù nhö vaäy vaø ñoâi baïn thaân ñaõ baøn thaûo khaù nhieàu veà cuoäc phieâu löu quaù möùc hieåm nguy naøy. Sau ñoù, vì khoâng chòu noåi söï khaéc nghieät vaø taøn baïo cuûa VM neân anh Luaân ñaõ ra ñi vaø ñaõ maát tích vaø cöù moãi laàn nhaéc laïi thaûm kòch naøy, anh chuùng toâi buoàn baõ voâ cuøng.

Vaäy xin coù ñoâi haøng ñôn sô ñeå goïi laø goùp theâm vaøi chi tieát vaøo söï ra ñi ñaày uaát ngheïn vaø bi thöông cuûa anh. Thö baát taän ngoân song giaáy vaén tình daøi. Xin caàu chuùc Giaùo sö vaø gia ñình doài daøo söùc khoûe vaø moïi söï nhö yù an khang vaø xin ñöôïc taïm döøng buùt nôi ñaây. Kính thö, Andreù BUØI.

Ñoïc xong thö naêm ngoaùi (Muøa Thu 2003), toâi baøng hoaøng, caûm ñoäng, nhöõng kyû nieäm xöa laïi doàn daäp trôû veà, nhöng tröôùc heát toâi phaûi laøm coâng vieäc ñính chính vì ñoù laø moät boån phaän thieâng lieâng ñoái vôùi nhaïc sö vó caàm Leâ Ñình Luaân maø hoài aáy toâi xem nhö thaày, nhö ngöôøi anh caû cuûa toâi. Vì sao coù söï loãi laàm nhö theá ? Nguoàn goác töø ñaâu? Xem laïi baøi tieåu söû cuûa Leâ Moäng Nguyeân trong Veû Vang Daân Vieät, Tuyeån Taäp IV cuûa Troïng Minh, California 1998 (do Traàn Quang Haûi söu taàm veà LMN, töø trang 168 ñeán trang176, trong muïc "Söï Nghieäp AÂm Nhaïc"), toâi xin trích: ...Sau ñoù, oâng hoïc ñaøn luïc döông caàm (guitare) vôùi ngöôøi anh cuûa chò Toân Nöõ Tö Teà laø baïn hoïc cuøng lôùp, ít laâu sau oâng laïi hoïc ñaøn vó caàm (violon) vôùi oâng Leâ Ñình Luaân bò cheát trong khi tham gia khaùng chieán choáng Phaùp. Baø meï oâng Luaân ñaõ taëng cho oâng Leâ Moäng Nguyeân caây ñaøn cuûa ngöôøi con xaáu soá. Caây ñaøn naøy ñaõ ñöôïc mang theo sang Phaùp vaø vaãn coøn ñöôïc giöõ thaät kyõ nhö moät baùu vaät taïi nhaø rieâng cuûa nhaïc só Leâ Moäng Nguyeân ôû Paris... Töø daïo aáy, NS Traàn Quang Haûi cho ñaêng tieåu söû LMN treân nhieàu baùo chí ôû Hoa Kyø, Canada, Phaùp, Ñöùc, UÙc vaân vaân vôùi söï sai laàm (khoâng coá yù) veà caùi cheát cuûa anh Leâ Ñình Luaân... Baây giôø chuùng ta bieát roõ (nhôø thö ñính chính cuûa luaät sö Andreù BUØI) laø vì muoán troán traùnh chieán khu Coäng saûn ñeå trôû veà tieáp teá Quaân Löïc VNCH, maø chieán só LÑL ñaõ hy sinh caû cuoäc ñôøi mình: caûm ñoäng vaø oai huøng laém thay! Sôû dó cho ñeán baây giôø (moät naêm sau) toâi môùi vieát nhöõng doøng ñính chính naøy, laø vì moät luùc ñoïc heát thö "Muøa Thu 2003, Marseille", toâi saép ñaët noù vaøo moät hoà sô vôùi yù ñònh seõ traû lôøi töôøng taän, vì vieäc khaån caáp tröôùc heát laø phaûi söûa ñoåi ngay treân caùc baùo vaø maïng löôùi ñaõ ñaêng raát nhieàu laàn Tieåu Söû (ngaén hay daøi) cuûa Leâ Moäng Nguyeân. Toâi baét ñaàu söù meänh naøy qua Trang Nhaø cuûa Ñaëc Tröng vaø cuõng cho nhaïc só TQH bieát ñeå anh cho söûa chöõa laïi nhö sau vieäc naøy: ...oâng Leâ Ñình Luaân bò cheát vì muoán boû Vieät Minh ñeå trôû veà Quoác Gia choáng Coäng saûn. Vieäc ñính chính xong moät phaàn naøo, toâi muoán soaïn tìm thö Marseille ñeå traû lôøi thaúng cho luaät sö BUØI thì, than oâi, laù thö bieán ñaâu maát trong haøng traêm hoà sô chaát choàng trong vaên phoøng laøm vieäc cuûa toâi vaø treân nhöõng rayons cuûa ba thö vieän lôùn trong nhaø... Caùch ñaây moät tuaàn, ngaãu nhieân tìm thaáy laù thö naèm laãn loän trong moät hoà sô khoâng dính daùng gì vôùi caùi cheát theâ thaûm cuûa nhaïc só vó caàm Leâ Ñình Luaân maát tích moät muøa thu naêm naøo, khoâng ai bieát. Toâi coøn nhôù chieàu hoâm aáy (trong nhöõng naêm 1945-1947), sau khi daïo chôi thaønh phoá beân kia caàu Tröôøng Tieàn, luùc trôû veà nhaø ôû Chôï Coáng (laøng Phuù Xuaân) môùi ñaët chaân vaøo phoøng khaùch thì thaáy moät caây ñaøn vó caàm trang troïng naèm treân moät baøn troøn lôùn (nhö trong böùc tranh "Le Luthiste" cuûa hoaï só Nga quoác Caravage), meï toâi noùi (gioïng buoàn baõ, trang nghieâm): Ñoù laø caây ñaøn maø Baùc gaùi Leâ Ñình Thaùm muoán taëng con, vì chæ con laø ngöôøi xöùng ñaùng ñöôïc tieáp tuïc ñaøn treân caây vó caàm cuûa anh Leâ Ñình Luaân sau khi Baùc ñöôïc tin anh vónh vieãn ra ñi... Caûm ôn Baùc ñaõ nghó ñeán con, con seõ luyeän taäp vó caàm theo nhöõng baøi hoïc maø nhaïc sö Leâ Ñình Luaân ñaõ daïy baûo, ñoù laø boån phaän thieâng thieâng maø con phaûi veïn toaøn trong nhöõng ngaøy saép tôùi... ñoái vôùi Baùc vaø ngöôøi anh quí meán. Vôùi caây ñaøn vó caàm naøy, toâi ñieàu khieån Ban Hôïp Ca thanh thieáu nieân Phaät töû trong baøi Moàng Taùm Thaùng Tö (Möøng Khaùnh Ñaûn) cuûa Leâ Moäng Nguyeân saùng taùc theo lôøi yeâu caàu cuûa Hoøa Thöôïng Minh Chaâu, ñeå khaùnh thaønh Chuøa Töø Ñaøm ôû Hueá trong naêm 1948. Vôùi caây ñaøn naøy, toâi laø ngöôøi nhaïc só ñoäc taáu ñoäc vó caàm bi ca "HoànTöû Só" trong dòp leã truy nieäm höông hoàn moät hoïc sinh (toå chöùc taïi vöôøn hoa lôùn cuûa Tröôøng Trung Hoïc Khaûi Ñònh) ñaõ boû maïng cho töï do tö töôûng vaø töï do phaùt bieåu trong mieàn Nam-laõnh thoå Quoác Gia...

Leâ Moäng Nguyeân (Paris)