SƠN TRUNG * VÕ PHƯỚC HIÊU

V¾ PHНỚC HIÊU

Võ Phܧc Hi‰u còn có bút hiŒu là Võ ñÙc Trung, sinh næm 1933 (  quš dÆu) tåi làng Thanh Hà, quÆn Châu Thành, tÌnh Ch® L§n, sau Ch® L§n thu¶c Çô thành Sàigòn- Ch® L§n.  quÆn này trª thành B‰n LÙc, tÌnh Long An. Võ Phu§c Hi‰u thu¶c gia Çình giáo chÙc, cha và mË ÇŠu là giáo viên tÌnh Ch® L§n.

Ông làm công chÙc th©i ÇŒ nhÃt c¶ng hòa, ljn th©i ÇŒ nhÎ c¶ng hòa chuy‹n qua làm nhà xuÃt bän, ông là giám ÇÓc nhà xuÃt bän Lºa Thiêng tåi Sài gòn. Ông cÛng Çã tØng làm báo, vi‰t væn trܧc 1975. Ông cùng gia Çình vÜ®t biên tháng 6-1979 và ljn Nam DÜÖng. TÎ nån chánh trÎ tåi Pháp tØ tháng 11-1979 ljn nay. Khi ra h£i ngoåi, ông càng chuyên vŠ sáng tác thÖ và truyŒn ng¡n.

Tác phÄm:

TH÷

Le Chemin vers La Mer. Présence Vietnamienne, 1988.

Coeur de Mère. Présence Vietnamienne, 1989.

Th¡p Sáng Hoàng Hôn. Cºu Long, 1989.

T

---

P TRUY N:

Phá SÖn Lâm ñâm Hà Bá.  Làng Væn, Canada.2000

Hùm Ch‰t ñ‹ Da  . Làng Væn, Canada, 2001,

NhÜ Nܧc Trong NguÒn . HÜÖng Cau, Paris. 2004.

TUY”N T

---

P TH÷:

M¶t PhÀn TÜ Th‰ K› Thi Ca ViŒt Nam Häi Ngoåi I, II  (1975-2000)

            Væn Hóa Pháp ViŒt, 2004.

ñ†c Võ Phܧc Hi‰u, chúng ta thÃy rõ cÃu trúc cûa ba tÆp truyŒn nhÜ sau:

Phá SÖn Lâm ñâm Hà Bá : ñÒng quê + th¿c trång ViŒt Nam

Hùm Ch‰t ñ‹ Da  : ñÒng quê+ Th¿c trång ViŒt Nam ( Bån bè) + ñåo Lš

NhÜ Nܧc Trong NguÒn : ñÒng quê+ Tình MÅu tº ( gia Çình)

ñÒng quê là mÅu sÓ chung , là chû ÇŠ chính cho các tÆp truyŒn cûa Võ Phܧc Hi‰u. Ngoài ra còn có nh»ng chû ÇŠ khác nhÜ :Th¿c trång ViŒt Nam, ñåo Lš và Tình mÅu tº.

I. ñÒng Quê

Ba tác phÄm cûa Võ Phܧc Hi‰u mang cùng m¶t n¶i dung là ÇÒng quê Nam Kÿ. Ông sinh trܪng ª tÌnh Ch® L§n ngày xÜa mà nay là B‰n LÙc tÌnh Long An. Tâm hÒn ông Çã g¡n liŠn v§i quê hÜÖng và dân t¶c. Bây gi©, ông cÛng nhÜ bao triŒu ngÜ©i ViŒt sau bi‰n cÓ 1975 phäi r©i bÕ quê hÜÖng v§i bao niŠm kh° Çau và thÜÖng nh§. Nh»ng tác phÄm cûa ông vi‰t ra là Ç‹ hoài niŒm quê hÜÖng yêu dÃu. Trong các tác phÄm cûa ông, chúng ta nhÆn thÃy có hai miŠn Nam: M¶t miŠn Nam thanh bình và m¶t miŠn nam tang thÜÖng. Ta có th‹ nói ÇÒng quê tÙc là miŠn Nam thanh bình. Còn miŠn Nam tang thÜÖnglà ÇÒng quê Çiêu tàn, tÙc là th¿c trång ÇÃt nܧc trong bàn tay c¶ng sän.

            1.NgÜ©i và ÇÃt

            NhÜ Nܧc Trong NguÒn  dày 300 trang, mang s¡c thái chung là quê hÜÖng miŠn Nam. Tác giä Çã phác h†a vài nét dÖn sÖ vŠ quê hÜÖng cûa ông:

Tôi sinh trܪng và l§n lên nÖi làng Thanh Hà hÈo lánh quê mùa, Çèo heo hút gió. M¶t làng nhÕ nh¡n nên thÖ v§i âm hܪng Ç¥c trÜng cûa vùng sông nܧc båt ngàn phÜÖng Nam, nguyên sÖ và kÿ bí. Nhà cºa vÓn lÜa thÜa, không ÇÜ®c bao nhiêu t¶c h† quây quÀn trong n‰p sÓng gia Çình truyŠn thÓng ‘tÙ Çåi ÇÒng ÇÜ©ng’, mÃy th‰ hŒ sum h®p, chung lÜng Çâu cÆt vui vÈ và hånh phúc dܧi m¶t mái Ãm duy nhÃt .

Xa xa vŠ phía bên kia Vàm Cây Trôm, khÕi xóm Råch Chung ngót nghét Çôi ba cây sÓ ngàn, chÌ thÃy ru¶ng tân lÆp bát ngát và rØng chÒi, rØng tràm ti‰p nÓi chåy dài mút m¡t (21-22).

NÖi chôn nhau c¡t rÓn cûa Võ Phܧc HI‰u là nÖi thôn  dã, ÇÀy vÈ hoang vu nhÜng có nhiŠu màu s¡c tÜÖi ÇËp cûa m¶t thiên nhiên phong phú cänh s¡c:

S¿ sÓng ª Çây ÇÜ®c nhÆn diŒn qua nh»ng Çàn chim se sÈ hay dÒng d¶c tØng chÆp bay lÜ®n vù vù trong bÀu tr©i xanh thÄm. Chúng lܧt ngay cä trên ÇÌnh ÇÀu ngÜ©i ho¥c sà xuÓng nh»ng cánh ÇÒng lúa mênh mông nghe r©n r®n. Các Çàn chim này to l§n l¡m, Çông vô sÓ k‹, Çôi khi che h£n m¥t tr©i làm sÅm tÓi m¶t vùng ÇÃt.

ñó Çây không bi‰t cÖ man nào mà k‹ cho h‰t các loåi cò rÃt Ça dång nhÜ cò lºa, cò cá, cò ma, cò qu¡m, cò Çúm và nhÃt là cò tr¡ng bông bܪi.  .   .     . rÒi nào là diŒc, Çiên Çi‹n, còng c†c, quÃc.  .   .  chen chúc chåy nhäy, tranh nhau Çi sæn mÒi hay quây quÀn trºng gi«n trên chót vót nh»ng ng†n tràm. TÃt cä tåo m¶t màu s¡c ÇËp m¡t, n°i bÆt h£n trên bÙc h†a thiên nhiên v§i nŠn xanh nõn nà mÜ©m mÜ®t cûa cây cûa lá, cûa ru¶ng lúa ngày mùa, thÃp thoáng Än hiŒn xa xa nhÜng låi gÀn gÛi, nÒng nàn sâu ÇÆm (24-25)

Võ Phܧc Hi‰u Çã ÇÜa ta trª vŠ khoäng hai træm næm trܧc, khi miŠn Nam m§i ÇÜ®c khai phá.Tác giä nói cho chúng ta bi‰t nguÒn  gÓc cûa t° tiên ông là nh»ng ngÜ©i Üa phiêu lÜu måo hi‹m, tØ miŠn Trung Çã theo chân các chúa NguyÍn vào Nam lÆp nghiŒp. Khªi ÇÀu h† ª vùng Bà ñi‹m, Hóc Môn, sau ti‰n dÀn vŠ phÜÖng Nam, khai phá vùng B‰n LÙc hoang vu thành ru¶ng ÇÒng (26). H† Çã th¿c s¿ lao Ƕng, Çã Ç° mÒ hôi Ç‹ tåo Ç¿ng gia sän và tåo d¿ng miŠn Nam trù phú. H† Çã thành công và bi‰t dåy d‡ con cháu Ç‹ con cháu ti‰n lên trong lao Ƕng, và h†c tÆp.  H† cÛng bi‰t yêu thÜÖng ÇÒng bào, giúp Ç« nh»ng kÈ khÓn khó. LÎch sº cûa gia dình ông cÛng là lÎch sº cûa bao triŒu gia Çình ngÜ©i Nam trong Çó có gia Çình Lê Væn DuyŒt, NguyÍn ñình Chi‹u Çã tØ miŠn Trung vào Nam lÆp nghiŒp. Và Çó cÛng là lÎch sº cûa miŠn Nam, lÎch sº cûa Nam ti‰n.

            Võ Phܧc Hi‰u vi‰t vŠ xóm Råch Rít cûa ông:

Cái xóm Råch Rít nÖi ông bà tôi an phÆn tu°i già ÇÜ®c thành lÆp không lâu. Các hàng bô lão thu¶c hàng th° công Çaon ch¡c chÌ ngót nghét m¶t hai træm næm là cùng. NhÜng bây gi© xóm không ljn LJi quånh hiu l¡m so v§i nh»ng nÖi sâu hút khác hoang vu cùng cÓc v§i Çôi ba nóc tranh lè tè, ho¥c næm bÄy mái lá xác xÖ, khép nép n¢m khuÃt sâu hóm sau nh»ng vÜ©n cây æn trái tåp nhåp Çû loåi, gi»a m¶t vùng sông nܧc båt ngàn.

Xóm gÒm trên dܧi vài chøc sinh mång quanh næm dån dày sÜÖng n¡ng, gió mÜa.TØ Çó có th‹ Çoán ra dÍ dàng n‰p sÓng cûa h† Ça sÓ vÅn còn ª mÙc khó nghèo triŠn miên dai d£ng nhÜng quy‰t tâm sinh tº cûa h† trên mänh ÇÃt nghèo kh° Çó mà h† Çã Ç¡n Ço l¿a ch†n vÅn không hŠ thay Ç°i. Nhà cûa h† nÖi này m¶t cøm, nÖi kia m¶t cøm, hú g†i m¶t ti‰ng l§n là có th‹ truyŠn Çåt v§i nhau nhanh chóng (30).

2.      Tình quê

Phá SÖn Lâm ñâm Hà Bá  dày 238 trang, gÒm bäy bút kš: Vét ao æn t‰t; Trâu già ch£ng nŒ dao phay; Con qu› giò bܧm quê tôi; NhÙt phá sÖn lâm, nhì Çâm Hà Bá; ñÒ quân æn cܧp, Væng v¢ng ti‰ng chuông; ñám cháy ÇÀu xuân.

TÆp truyŒn này Çã trình bày nhiŠu s¡c thái cûa ÇÒng quê miŠn Nam. Võ Phܧc Hi‰u Çã tô vë hai cänh ViŒt Nam mâu thuÅn nhau. ñó là miŠn Nam trܧc 1945, là m¶t miŠn Nam thanh bình v§i lúa xanh, mây tr¡ng và miŠn Nam sau 1945, 1954 và sau 1975. là m¶t miŠn Nam tràn ngÆp áo Çen c© ÇÕ.

Cänh trong các truyŒn ÇŠu ª xóm Råch Rít quê mùa, nÖi sinh trܪng cûa tác giä. Các nhân vÆt là nh»ng ngÜ©i dân quê chân lÃm tay bùn, tâm hÒn chÃt phác giän dÎ. H† có nh»ng cái hay nhÜ chæm chÌ làm viŒc, chÎu khó dÀm mÜa dãi n¡ng và cÛng có nh»ng tính xÃu nhÜ uÓng rÜ®u, bài båc, chºi l¶n, và ngÒi lê Çôi mách. M¶t sÓ truyŒn cûa Võ Phܧc Hi‰u nói lên tình ngÜ©i ª nÖi thôn quê miŠn Nam.Vét ao æn t‰t vi‰t vŠ cu¶c sÓng bình an ª nÖi thôn quê ViŒt Nam trܧc 1945. Trong gia Çình nghèo, nhÜ gia Çình Bäy Sô, v® chÒng già thÜÖng yêu nhau, vui buÒn có nhau, Çúng theo nghïa ‘’tÜÖng kính nhÜ tân’’.  Xóm làng dù có nh»ng mâu thuÅn , ngÜ©i này nói xÃu ngÜ©i kia nhÜng khi cÀn h®p tác Ç‹ làm viŒc công ích låi Çoàn k‰t v§i nhau, tích c¿c lao Ƕng nhÜ  viŒc vét ao.

            Trâu già ch£ng nŒ dao phay ÇŠ cao tình yêu quê hÜÖng. Chú Næm Nghê tØng Çi lính bên tây, h‰t hån Çæng lính, chú không ª låi Pháp nhÜ m¶t sÓ ngÜ©i mà trª vŠ ViŒt Nam bªi vì Chú thÜÖng cái xóm Råch Rít. Chú nh§ quê hÜÖng, bà con lÓi xóm (64). Chú ª trong cái nhà nhÕ, không cha mË v® con, nhà chú trª thành nÖi tø h¶i cä xóm vì chú có tài k‹ truyŒn. Chú nghèo nhÜng häo tâm, ai ljn chú ÇŠu ti‰p Çãi tº t‰. Chú ít h†c, nhÜng tØng träi, Çã Çi Çó Çi Çây. Chú có lòng nhân hÆu và có m¶t lš tܪng cao quš: chú yêu thÜÖng m†i ngÜ©i, và vui v§i hiŒn tåi .

ñ©i rÃt hÃp dÅn, chÃt chÙa bao lôi cuÓn quy‰n rÛ. ñ©i låi muôn hình vån trång.M‡i ngÜ©i nhìn m¶t góc cånh nào Çó cûa cu¶c Ç©i Ç‹ qua cái ÇËp mình vØa khám phá , Çón nhÆn Ç©i v§i niŠm vui hånh phúc t¿ tåo. TØ Çó dÅn d¡t mình  thêm thÜÖng yêu cu¶c sÓng, thêm thÜÖng yêu nh»ng gì chung quanh mình  nhÜ yêu ngÜ©i, yêu thiên nhiên, yêu n¶i tâm, yêu ngoåi cänh, yêu tÃt cä, bao la không biên gi§i ( 68-69)..

3. Cänh quê và cu¶c sÓng nÖi thôn quê ngày xÜa

Võ Phܧc Hi‰u Çã ÇÜa ta trª vŠ cu¶c sÓng êm ÇŠm và thú vÎ cûa th©i trܧc 1945. ñó là nh»ng cái ÇËp cûa thiên nhiên và cái ÇËp cûa lao Ƕng.

Cái thú ª thôn quê hÈo lánh thuª thanh bình là ÇÜ®c tham d¿ cänh Çåp lúa trâu nh»ng Çêm træng sáng huyŠn diŒu xuÓng cánh ÇÒng vàng mÖ thÖm phÙc mùi rå m§i.Gió mát trong lành phÖn ph§t tØng cÖn nhË nhàng säng khoái. BÓn bŠ tïnh mÎch.  Ngu©i ta chÌ nghe ti‰ng thª khìn khÎt tØng chÆp cûa Çôi trâu Çen ngòm mÆp

lút và ti‰ng nh¡c nhª thúc hÓi cûa bác nông dân già phía sau.

            Cänh Çåp lúa Çôi vui nh¶n l¡m. ´t ra cÛng næm bäy bãi lúa l§n Çåi. M‡i bãi có m¶t hay hai Çôi trâu quÀn thäo không ngÜng.Thêm ngÜ©i sªi lúa, vô bao chÌ xanh, kÈ khuân chÃt ngay ng¡n trên c¶ täi vŠ lÅm tråi. G¥p lúc cuÓi næm giáp T‰t, cänh náo nhiŒt còn tÜng bØng hÖn.ai ai cÛng quy‰t tâm, ganh Çua nhau dÙt Çi‹m s§m Ç‹ kÎp rܧc ông bà, hÌ hå ba ngày xuân ( Con qu› Gò Bܧm quê tôi 102).

            NgÜ©i ViŒt Nam ta Çi ljn Çâu, viŒc ÇÀu tiên là lÆp m¶t cänh chùa, dù chÌ là vách lá  ÇÖn sÖ. Cái niŠm tin PhÆt giáo Çã có tØ ngàn xÜa, th‹ hiŒn ª cái chùa làng cûa Võ Phܧc Hi‰u. Chùa là trái tim cûa nhân dân và cÛng là cänh trí cûa ÇÃt nܧc, quê hÜÖng:

Chùa làng tôi c° l¡m. Mái ngói cÛ kÏ, rong rêu Çóng dày c¶m, xám sÆm Äm i. Chùa ÇÜ®c xây cÃt lâu Ç©i, khoäng th‰ k› trܧc trên ngôi ÇÃt ven råch, tiŒn l®I cho khách thÆp phÜÖng và b°n Çåo ljn vi‰ng vào th©i bu°i vàng son thÎnh hành cûa ghe xuÒng, sông nܧc. Chung quanh cây cÓi um tùm. NhiŠu cây to san sát hùng vï tæng thêm vÈ huyŠn bí m© m© äo äo cûa nÖi tín ngÜ«ng thiêng liêng.

Ngoài vÜ©n, có khi sát bên thŠm chùa, räi rác nhiŠu tháp cao, l¡m tØng, chÃt chÒng v§i ÇÌnh chót vót chÌa th£ng lên không trung. Tháp xây b¢ng Çá täng, ho¥c Çá xanh hay Çá ong trét b¢ng ô dܧc, cÛng rêu phong trùm phû lÓm ÇÓm. Mãy li‰p chuÓi båt ngàn xanh nhåt v§I nh»ng quày dài cä thܧc tây, bao b†c nh»ng luÓng rau luÓng cà ( Phá SÖn Lâm ñâm Hà Bá, 180- 181).

Còn bao tøc lŒ Çáng yêu nhÜ chia thÎt , rܧc ông bà ngày xuân , và bao nh†c nh¢n khi b†n tr¶m cܧp hoành hành trong nh»ng ngày giáp T‰t ( ñám cháy ÇÀu xuân ) Çã Çu®c ông k‹ tÜ©ng tÆn. ñi‹m này cho chúng ta thÃy tåi løc tÌnh cÛng giÓng nhÜ ngoài  B¡c ngày xÜa vÅn có nh»ng b†n cܧp hoành hành nhÃt là trong dÎp T‰t mà triŠu Çình phäi bó tay.

            Ngoài ra, trong NhÜ Nܧc Trong NguÒn, Võ Phܧc Hi‰u cÛng cho ta bi‰t nh»ng n‰p sÓng và phong tøc cûa quê ông nhÜ tôn sÜ tr†ng Çåo, viŒc giáo døc ª thôn quê, viŒc trÒng thuÓc lá và hút thuÓc lá,  tøc uÓng trà, tøc xem phong thûy, tøc nÃu rÜ®u và tŒ nån c© båc ª thôn quê trܧc 1945, nhât là cu¶c sÓng thi‰u phÜÖng tiŒn y t‰ ( bà mø Ç« ÇÈ).                 

3.      K› niŒm th©i thÖ Ãu

Trong NhÜ Nܧc Trong NguÒn, Võ Phܧc Hi‰u Çã nh¡c ljn nh»ng k› niŒm th©i thÖ Ãu cûa ông. ñó là hình änh cÆu Võ væn Th† bäy tu°i Çu®c cha cho Çi h†c tÜ ª nhà ông thÀy Hu‰. L§p h†c tÜ võn vËn có bÓn h†c trò là Th†, ñ¿c NhÕ, Hai ñ§t và Bäy Rái. Tác giä gi§i thiŒu sÖ lÜ®c vŠ ông thÀy Hu‰. CÛng nhÜ ông thÀy Quäng cûa HÒ H»u TÜ©ng, ông thÀy Hu‰ cûa Võ Phܧc Hi‰u cÛng có m¶t lai lÎch và hành tung bí mÆt:

ñÓi v§i ngÜ©i dân xóm Råch Rít, ông thÀy Hu‰ ljn Çây lúc nào không ai bi‰t và cÛng không ai quan tâm Ç‹ š tìm hi‹u làm chi. Ÿ vùng ÇÃt khÄn hoang tÃt bÆt, ÇÃt tr©i bÃt bi‰t này, ngÜ©i tÙ x٠ljn lÆp nghiŒp không phäi ít. .  .   .  ChÌ bi‰t nh»ng næm gÀn Çây, ông thÀy Hu‰ rÃt có uy tín trong thôn xóm. Ông ÇÜ®c lòng bà con tØ ÇÀu thôn ljn cuÓi xóm, có th‹ nói ch£ng sót m¶t ngÜ©i. Ai cÛng dành cho ông m¶t s¿ ti‰p Çón niŠm nª v§i cäm tình nÒng hÆu, chan chÙa nghïa ân.  .   . Tông tích ông thÀy Hu‰ phû m¶t màn bí mÆt dÀy Ç¥c. Riêng ông tôi bi‰t rõ ng†n ngành ngay tØ thuª ông thÀy Hu‰ lang thang Çi bán thuÓc dåo trên chi‰c ghe lÜ©ng có mui che mÜa n¡ng kín Çáo, xuôi ngÜ®c quanh næm trên sông nܧc, tØ ÇÀu thôn cuÓi xóm, làng này qua làng khác Ç‹ cÙu Ç©i và cÛng Ç‹ sinh nhai..  .  . Ông thÀy Hu‰ thu¶c l§p sï phu miŠn Trung, nÖi sinh sän nh»ng tâm hÒn bÃt khuÃt, yêu nܧc nÒng nàn, cái nôi cûa cách mång dân t¶c chÓng th¿c dân và phong ki‰n vào ÇÀu th‰ k› trܧc. Ông quä có dính li‰u quÓc s¿, chÓng Pháp xâm læng cܧp nܧc và triŠu Çình Hu‰ quan liêu bÃt l¿c.

Có lë nh»ng ngÜ©i ÇÒng chí cùng tham gia nh»ng phong trào bí mÆt v§i thÀy, kÈ bÎ k‰t án tº hình qua các máy chém lÜu Ƕng, ngÜ©i bÎ tù t¶i ÇÀy äi chung thân cÃm cÓ, m¶t Çi không hËn ngày vŠ tÆn Côn ñäo xa khÖi. T° chÙc bÎ mÆt thám liên bang phá v«. ThÀy b¡t bu¶c phäi Ç°i vùng, vào miŠn ÇÃt m§i Nam Kÿ tránh tai h†a, tránh s¿ truy lùng g¡t gao bûa vây ngày càng th¡t ch¥t cûa th¿c dân lj quÓc.. . (61- 69)

Sau l§p h†c này, Võ Phܧc Hi‰u Çi h†c trÜ©ng làng. ñó là nh»ng s¿ vÆt, nh»ng hình änh rÃt tÀm thÜ©ng trong cu¶c d©i nhÜng v§i tác giä låi là nh»ng nŠn täng cûa tình cäm, cûa tâm tÜ Çã æn sâu trong lòng tác giä.

Bu°i chiŠu lúc tan trÜ©ng, m¥t tr©i vÅn còn lûng l£ng trên không trung, chúng tôi thØa mÙa thì gi© rong chÖi phá phách.

Gi© này th¢ng MÜ©i có thói quen la cà chåy d«n v§i Çám løc læn løc lºa chúng tôi ljn sÅm tÓi vÅn chÜa chÎu vŠ chùa. Có lë Çó là gi© kh¡c t¿ do cûa nó, thoát khÕi s¿ dòm ngó cûa bŠ trên. Chúng tôi thÜ©ng g¥p nhau ª b© Çê, ª Gò Bܧm,, Gò Vua hay quán bà TÜ TrÀu, nÖi bày bán bánh trái ÇÜ®c trình bày tÜÖm tÃt trong hàng chai keo ÇÆy n¡p kín mít  ho¥c treo lòng thòng lûng l£ng trܧc cºa quán. Nh»ng thÙ tåp nhåp màu s¡c Çó có ma l¿c lôi cuÓn s¿ thèm thuÒng cûa chúng tôi m‡i khi Çi ngang quán (Phá SÖn Lâm ñâm Hà Bá ,  176)

Ngày nay, tác giä sÓng ª Pháp, lòng vÃn vÜÖng vÃn quê hÜÖng ViŒt Nam, thÜÖng nh§ xóm Råch Rít:

                        Tôi nh§ quê hÜÖng

                        Tôi nh§ xóm Råch Rít

                        Tôi nh§ ông bà và mË tôi.

                        Tôi nh§ ông giáo Sº và nhÙt là ông thÀy Hu‰ ngày xÜa

(NhÜ Nܧc Trong NguÒn ,79)           

Ngày nay, ông mang tâm trång lÜu Çày cûa ngÜ©i xa xÙ. Trong bài thÖ ñón MË, ông vi‰t:

                        Ÿ nh»ng ch¥ng ÇÜ©ng ÇÀy chông gai

                        SuÓt cä tháng ngày

                        Con sÓng ki‰p lÜu ÇÀy cô lÈ.

            .  .   .  .     .       .      .      .      .

Con ljn mänh ÇÃt dung thân

NhÜng MË Öi,

Con Çã khóc bao nhiêu lÀn?

Ki‰p ly hÜÖng

M¶t chu‡i phÛ phàng!

Con chÌ thÃy quê hÜÖng con là ÇËp

                         (NhÜ Nܧc Trong NguÒn, 10-11)

Ông luôn hoài niŒm làng xóm, quê hÜÖng cûa ông:

Tôi nh§ chòm xóm, bà con cÆt ru¶t, ngay cä cây cÕ chim chóc quen thu¶c.  .   . tÃt cä nh»ng gì Çã g¡n liŠn v§i cu¶c sÓng cûa tôi trܧc Çây, tØ gÓc rå khô n¢m mËp dܧi chân ngÜ©I, c†ng cÕ dåi ch‰t rÛ quæn queo ª vŒ ÇÜ©ng ljn nh»ng l©I ra78n dåy ngà ng†c quš hi‰m cûa ông bà tôi, cûa mË tôi, cûa thÀy tôi thuª tôi còn ª trÀn trùng trøc rong chÖi, khét n¡ng hôi trâu, h¿c mùi rÖm rå và bùn non xà xÎn.   .    .   .    .  .  Nay tóc muÓi tiêu, tu°i x‰ chiŠu, nhÜng sao nh»ng hình änh thân thÜÖng Ãy vÅn rõ nét trong tôi. Nh»ng hình änh ch®t ljn ch®t Çi Ço cÙ chÆp ch©n trên xóm Råch Rít bu°n tênh cûa tôi thÃp thoáng Än hiŒn xa xa.   .    .   (NhÜ Nܧc Trong NguÒn, 79).

II. TH C TR[1]NG  MI“N NAM ( ñ—NG QUÊ TANG THÐ÷NG)

Võ Phܧc Hi‰u chÜa quên quá khÙ thì làm sao ông quên hiŒn tåi, m¶t hiŒn tåi nay Çang bi‰n thành quá khÙ Çã và Çang vây phû bao ngÜ©i ViŒt xa xÙ? Chính cái bi‰n cÓ 1945, 1954, và gÀn hÖn, bi‰n cÓ 1975 Çã làm cho miŠn Nam diêu tàn, tang tóc. CÙ m‡i bút kš là m¶t vài nét chÃm phá vŠ lÎch sº ViŒt Nam hiŒn Çåi. Chính m‡i k› niŒm vŠ làng xóm thân thÜÖng låi mang thêm nhiŠu gi†t lŒ cho quê hÜÖng, cho bà con ru¶t thÎt còn ª låi trong tûi nhøc  hay nh»ng ngÜ©i Çã n¢m xuÓng trong uÃt hÆn, và Çau thÜÖng.Trong Phá SÖn Lâm, ñâm Hà Bá, Võ Phܧc Hi‰u Çã cho ta rõ vŠ viŒc m¶t sÓ ngÜ©i dân Çã ch‰t oan , hay Çau kh° trong bàn tay c¶ng sän, và bao thäm h†a giáng xuÓng nh»ng ngÜ©i dân miŠn Nam yêu chu¶ng hòa bình. ñó là th¢ng Ba La trong 1945 ch‰t oan vì ViŒt Minh hành quy‰t vŠ t¶i ViŒt gian :

Phong trào b¡t VIŒt gian làm nhiŠu ngÜ©i ch‰t oan Ùc. Tám Thôi chÜa kÎp hòn hÒn sau vø b¡t cø Bùi ª chùa Giác Häi b‡ng nghe lÛ trÈ la ó b¡t ÇÜ®c ViŒt gian s¡p dÅn ngang nhà. Anh lÆt ÇÆt phóng ra xem. M¡t mª to tròn xoe trâng tráo, tay chân bûn rûn, miŒng Ãp úng không nói ra l©i. Thì ra th¢ng Ba La, bån chí thân cûa anh, bÎ trói thúc ké. Nó bÎ Çäy ra trܧc vŠ hܧng cÀu Bình Tiên. Theo sau là nhóm ngÜ©I h¢n h†c võ trang gÆy g¶c dao mác và lÛ trÈ quÀn xà lÕn, ª trÀn trùng trøc, la ó nói cÜ©iÀm vang h‡n Ƕn.

            Ông hàng xóm tÕ vÈ hi‹u bi‰t ghé tai anh bäo r¢ng th¢ng Ba La bÎ b¡t tåi nhà. Nó bÎ kêu án tº hình và së bÎ hành quy‰t ngay tåi sân Çá banh bên hông cÀu R© Nô Bình Tiên.

            ñÀu óc anh rÓi loån. Anh ngÄn ngÜ©i chÜa kÎp có phän Ùng gì b‡ng nghe  rõ ràng ti‰ng nói quaen thu¶c cûa th¢ng Ba La. Nó khóc òa, gào thét kêu oan Ùc thäm thi‰t l¡m. NgÜ©i ta hò hét xô ÇÄy nó Çi tØng bu§c m¶t. Tám Thôi không dám theo chÙng ki‰n cänh hành quy‰t nó nhÜng anh nghe k‹ låi nó bÎ Çâm b¢ng gÜÖm NhÆt tØ mån hang cua bên trái thÃu xuÓng lút tim, xác vÃt ª sông Ông Buôn. Anh cäm thÃy ray rÙt và xÃu h° vì bÃt l¿c không dám ra bào ch»a cho nó tru§c khí th‰ Çám Çông không cách gì ngæn cän ÇÜ®c. Th¢ng Ba La hiŠn nhÜ cøc b¶t. KhÓn n‡i, ch¡c có ngu©i nào x§n xác nhìn lÀm nó v§i tên biŒn Chà cänh sát ngày xÜa nên nó phäi mang chÎu mang h†a vào thân (140-141).

ñó là cu¶c Ç©i cûa Tám Thôi. Sau 1945, thÃy  Sài gòn ÇÀy cänh máu tanh, Tám Thôi lui vŠ quê, dùng sÓ tiŠn cÀn kiŒm khi làm viŒc cho nhà thuÓc Ông Tiên Ç‹ cܧi v® và mua ru¶ng ÇÃt. Tám Thôi có hai ÇÙa con l§n, sau 1975 phäi di ngÒi tù, hai ÇÙa con dâu phäi vŠ nÜÖng náu nhà ông. Tám Thôi phäi quay vŠ nghŠ câu tôm câu cá Ç‹ nuôi sÓng gia Çình. Cänh kh° cûa ông cÛng là cänh kh° cûa Ça sÓ dân chúng xóm Råch Rít khi c¶ng sän xâm chi‰m miŠn Nam. Và con sông quê ông cÛng mang sÓ phÆn Çau thÜÖng cûa dân t¶c:

Bây gi© trong xóm ai cÛng Ç° bung ra sông ra råch chæn ví, sæn Çu°i cá tôm, tranh nhau Ç¡p Ç°i qua ngày. Tôm cá bây gi© càng hi‰m hoi. Cu¶c sÓng thêm vÃt vä buÒn nôn.

Ngày xÜa con  sông này không l§n không nhÕ nhÜng rÃt thÖ m¶ng. Nó lånh lëo vô tri thÆt nhÜng ÇÓi v§i ông, vÓ g¡n bó gÀn gÛi, h¶i nhÆp vào nó, nó chÃt chÙa mang chª m¶t cái gì thiêng liêng tiŠm Än khi‰n ông càng quy‰n luy‰n kh¡ng khít v§i nó luôn. Ngày nay cái hÒn nܧc, hÒn sông Çó trª nên nhåt nhòa v§i cu¶c Ç©i nghiŒt ngã (148).

ñó là cu¶c Ç©i cûa chú Næm Nghê con ngÜ©i vui vÈ nhÜng sau 1975 bÎ ‘’ghép vào thành phÀn phän Ƕng chÓng ch‰ Ƕ’’, h† cÃm dân chúng tø h†p cho nên nhà chú không còn ai dám lai vãng, chú bŒnh và ch‰t trong cô ÇÖn và nghèo kh° ((73) .

RÒi bao bi‰n cÓ xäy ra cho ÇÃt nܧc ViŒt Nam mà xóm Råch Rít cûa Võ Phܧc Hi‰u cÛng không thoát khÕi cÖn Çåi hÒng thûy. Nào là h†c tÆp cäi tåo, nào là sän xuÃt tÆp th‹ hóa nông nghiŒp (146-147), .Hai ông giáo trong NhÜ Nܧc Trong NguÒn là nh»ng con ngÜ©i bÃt khuÃt, có quá khÙ chÓng Pháp , ông thÀy Hu‰ ch‰t già, còn ông giáo Sº  bÎ ViŒt Minh gi‰t vì ông yêu t¿ do, không chÎu khuÃt phøc Çäng vô sän, Çäng cûa thi‹u sÓ ngÜ©i ngông cuÒng không tܪng, r¡p tâm muÓn áp Ç¥t b¢ng võ l¿c và hÆn thù (75).

Trong Hùm Ch‰t ñ‹ Da và NhÜ Nܧc Trong NguÒn, tác giä Çã nói vŠ cu¶c Ç©i cûa tác giä và các bån bè vì chÎu không thÃu kh° ách c¶ng sän phäi bÕ nܧc mà Çi:

Tháng 6 næm 1979, sau th©i gian mÃy næm bÎ vùi dÆp trong nh»ng ‘’ chi‰n dÎch cäi tåo’’ , ‘’ Çánh tÜ sän måi bän’’, ‘’ ki‹m kê công thÜÖng nghiŒp’’ và ‘’bài trØ væn hóa Çòi trøy’’. .   .  . do c¶ng sän Ƕc tài Ƕc trÎ chû trÜÖng nh¢m trä thù và cܧp cûa cûa bà con miŠn Nam, tôi l¥ng lë cúi ÇÀu tûi nhøc, thÃm thía bܧc xuÓng chi‰c tàu cây ÇÎnh mŒnh (NhÜ Nܧc Trong NguÒn, 77).

Dù miŠn Nam chìm d¡m trong Çau thÜÖng, ngÜ©i dân vÅn sáng suÓt nhÆn xét vè c¶ng sän. H† tranh Çãu m¶t cách kín Çáo. H† công kích væn h†c, nghŒ thuÆt c¶ng sän. Chú Næm Nghê và Bäy Bèo trong Phá SÖn Lâm ñâm Hà Bá tiêu bi‹u cho nh»ng ngÜ©i Nam Kÿ b¶c tr¿c, luôn nói th£ng, nói thÆt. Chú Çã phê bình bài thÖ Ta Çi t§i cûa TÓ H»u và nhÆn xét vŠ  xã h¶i chû nghïa rÃt chí lš:

Tao thì ít ch» låi thi‹n cÆn nhÜng tao nghï nhà thÖ hång nhÃt cûa ch‰ Ƕ

hÒ hªi d¿ phóng con ÇÜ©ng Çi t§i trܧc m¥t, con ÇÜ©ng thênh thang ª tÜÖng lai mà chÌ r¶ng có tám thܧc, không °n chút nào h‰t. HÒi lâu ª bên Tây,, tÆn vùng phía b¡c nܧc Pháp, tÙc xa thû Çô ánh sáng Ba Lê vài træm cây sÓ, nh»ng con ÇÜ©ng r¶ng rãi na ná nhÜ th‰ không thi‰u gì, nhan nhän kh¡p nÖi. ñàng này, xây d¿ng tÜÖng lai ch‰ Ƕ v§i nh»ng con ÇÜ©ng r¶ng tám thܧc Çã huênh hoang hãnh diŒn, Çã thÕa mãn mØng húm, tao cho Çó là ÇÀu óc nông dân hång bét, cøc b¶ thi‹n cÆn, thua h£n bà con khai rØng phá rÅy cûa mình ngày xÜa quá c« th® m¶c. ThÆt Çúng y chang các ông bí thÜ, các bà chû tÎch bù trÖ bù trÃt, nhìn xa không quá mÛi cûa xã mình. ñÃt nܧc ViŒt Nam Ç‹ cho nh»ng hång ngÜ©i Çó lãnh Çåo, chÌ lÓi chÌ Çu©ng làm sao trª thành rÒng? Tao dám nói không s® l¡m, tøi nó së bi‰n xÙ sª thành r¡n ráo hay liu Çiu thôi (87).

 Bäy Bèo , m¶t nông dân trÈ, trܧc có Çi lính quÓc gia, so sánh giáo døc quÓc gia và giáo døc c¶ng sän:

ThÖ gì džc chÕi tai quá tr©i. HÒi xÜa ª trÜ©ng, tôi có džc nh»ng bài nhÜ Qua Çèo Ngang tÙc cänh cûa bà huyŒn Thanh Quan hay mùa thu ngÒi câu cá cûa cø Tam Nguyên Yên ñ° NguyÍn Khuy‰n, nghe êm tai, chan chÙa tình cäm, vÀn ÇiŒu rung Ƕng khi‰n tâm hÒn man mác.. . . ñ¢ng này, thÖ gì c¶c lÓc, cÙ xúi døc chém gi‰t thù hÆn, cÙ nhè ÇÒng bào ru¶t thÎt mình mà nguyŠn rûa, sÌ vä và n¥ng l©i khi‰n tôi rùng mình nh§ låi cänh ch¥t c° sªn ÇÀu, m° bøng dÒn trÃu, th†c huy‰t cho mò tôm hay b¡n tét gáy nh»ng næm khûng bÓ (83-84).

Tác phÄm cûa Võ Phܧc Hi‰u Çã trình bày khá ÇÀy Çû nh»ng nét chính y‰u cûa lÎch sº miŠn Nam tØ trܧc 1945 cho ljn nay.

III. ñ[1]O LÝ

Hùm Ch‰t ñ‹ Da dày 253 trang, gÒm 6 truyŒn ng¡n:

            Hùm ch‰t Ç‹ da

            Chút tình Ç‹ låi

            GiÃc chiêm bao cuÓi næm

            Cây cÀu ông HiŒu

            NiŠm Çau cuÓi Ç©i

            Âm ÇÜÖng h¶i ng¶

TÆp truyŒn này giÓng tÆp trܧc là xây d¿ng trên bÓi cänh và nhân vÆt miŠn Nam th©i trܧc 1945.  NhÜng khác v§i tÆp trܧc ª Çi‹m luân lš. Ta có th‹ nói tÆp truyŒn này mang tính cách Çåo lš.Ông cÛng nhÜ HÒ Bi‹u Chánh, Bình Nguyên L¶c muÓn truyŠn cho ngÜ©i džc ánh sáng cûa Çåo lš, cûa tình ngÜ©i.TruyŒn ÇÀu là truyŒn ông ÇÓc ThÜ©ng, xuÃt thân gia Çình nghèo khó nhÜng ÇÜ®c nhà trÜ©ng cÃp h†c b°ng Ç‹ æn h†c. Thành tài, ông không muÓn g¥p cha ru¶t là m¶t nông dân quê mùa, vì ông s® bån bè chê cÜ©i.  Sau ông tích c¿c phøc vø cho Pháp làm nhiŠu ÇiŠu bÃt nghïa.  Vi‰t truyŒn này, Võ Phܧc Hi‰u nh¢m chÌ trích nh»ng kÈ h»u tài mà vô hånh. TruyŒn thÙ hai nh¡m ca tøng bà Næm TÖ HÒng, m¶t ngÜ©i bình dân it h†c nhÜng có tinh thÀn xã h¶i và nhân ái, møc Çích sÓng cûa bà là Çem låi hånh phúc cho m†i ngÜ©i. Bà luôn ÇŠ cao tình nghïa v® chÒng, nghïa là ÇŠ cao gia Çình, vì Çó là nŠn täng cûa xã h¶i. Bà Næm TÖ HÒng nói:

Ÿ Ç©i, chÌ có tình yêu là quan tr†ng hÖn cä. Nó là ÇÀu mÓi không th‹ thi‰u sót ÇÜ®c Ç‹ xây d¿ng, cûng cÓ và phát tri‹n m†i thÙ tình khác trên th‰ gian th¿c hÜ hÜ th¿c này (93).

TruyŒn GiÃc chiêm bao cuÓi næm nói vŠ thuy‰t nhân quä cûa Çåo PhÆt. Võ Phܧc Hi‰u là m¶t PhÆt tº, Çã hi‹u rõ tri‰t lš nhà PhÆt, và Çã trình bày tri‰t lš nhà PhÆt qua truyŒn này. Ba truyŒn sau cùng vi‰t vŠ nh»ng ngu©i bån thân Çã và Çang sÓng dܧi ch‰ Ƕ c¶ng sän cùng viŒc tác giä vÜ®t biên qua Pháp.

IV. TµNH M U T±

NhÜ Nܧc Trong NguÒn, 187 trang, khªi ÇÀu m¶t bài thÖ, ti‰p theo là ba hÒi kš và k‰t thúc b¢ng hai bài thÖ, t°ng c¶ng ba bài thÖ và ba hÒi kš:

ñón MË (thÖ)

 Ngày Ãy qua mau

 NhÜ nܧc trong nguÒn

 HÜÖng lòng th¡p mu¶n

 Và mË ra Çi (thÖ)

 Ainsi tu t’en vas (thÖ)

Tuy là ba hÒi kš nhÜng cùng chung m¶t chû ÇŠ MË, và š tÙ liên tøc cho nên có th‹ coi nhÜ là m¶t . Khác v§i hai tác phÄm trên, tác phÄm này có n¶i dung hoài niŒm vŠ ngÜ©i MË cûa tác giä. Th¿c ra, ª trong tÆp này, tác giä hoài niŒm t° tiên, ông bà và cha me, nhÜng MË ÇÜ®c tô nh»ng nét rÃt ÇÆm dà.

            ñón MË là m¶t bài thÖ mª ÇÀu tÆp truyŒn.. Tác giä Çã nói lên n‡i Çau kh° cûa ông trong Çêm chia tay mË Ç‹ vÜ®t biên:

                        Lúc chia tay

                        Con nh§ mãi

                        Ÿ nh»ng ch¥ng ÇÜ©ng ÇÀy chông gai

                        SuÓt cä tháng ngày

                        Con sÓng ki‰p lÜu Çày cô lÈ

                        Con không dám th£ng nhìn m¥t MË

                        ñ‹ ghi rõ dung nhan MË lÀn cuÓi

                        MË ÇÙng Çó

                        NhÜ tÜ®ng Çá Çêm Çông

                        MË Çã ch‰t trong lòng

                        Khi dõi m¡t theo con (10)

Trong tÆp này, tác giä Çã tÕ lòng yêu thÜÖng thân mÅu và nhåc mÅu. Nhåc mÅu cûa tác giä Çã mÃt khi 83 tu°i, nhÜng vong linh cûa bà vÅn theo dõi ÇÙa con xa:

                        MË!

                        MË!

                        MË Öi!

                        MË kiŒt sÙc rÒi

                        Tám ( mÜÖi ) ba tu°i ch¤n da mÒi tóc sÜÖng

                        MË còn l¥n l¶i d¥m trÜ©ng

                        Tìm con tän låc bÓn phÜÖng quê ngÜ©i (15).

Trong tÆp NhÜ Nܧc Trong NguÒn , tác giä cho bi‰t cha mÃt s§m,  thân mÅu cûa ông Çã hy sinh  cu¶c Ç©i thanh xuân Ç‹ nuôi con khôn l§n và cho æn h†c. Bà Çã thÜÖng yêu dåy d‡ ông, nhÃt là Çã Çau kh° khi con trai bÕ xÙ ra Çi vào nÖi sóng gió hi‹m nguy:

Tôi nh§ mË tôi khôn nguôi. Tôi nh§ hình änh thân thÜÖng, nh§ nh»ng l©I ra78n dåy ng†c ngà quš báu, nh§ nh»ng hy sinh cao cä vô b© ngÜ©i dành cho tôi suÓt cu¶c Ç©i ba Çào sóng gió trên quê hÜÖng tôi máu lºa triŠn miên (NhÜ Nܧc Trong NguÒn , 137).

Võ Phܧc Hi‰u tä cänh, tä tình rÃt chi ti‰t. ñôi khi l©i væn hÖi dài theo cách vi‰t cûa TrÜÖng Vïnh Kš và Huÿnh TÎnh Cûa. Ÿ m¶t vài nÖi, ông vi‰t rÃt lÜu loát, và say mê theo dòng cäm hÙng tràn ÇÀy nhÜ Çoån ông tä tâm s¿ kÈ hoài hÜÖng:

NgÜ©i tÎ nån ViŒt Nam, tØ hÖn hai mÜÖi næm nay, nhÙt là nh»ng ngÜ©i tr†ng tu°i, có m¶t quá khÙ n¢ng n¥ng dài lê thê sau lÜng mình, hay nh¡c nh§ thuª xa xôi Ãy, nay dù Çã bÎ l§p bøi th©i gian vô tình phû m© Çôi chút. H† cÓ tìm ki‰m trong các ngæn ngách ch¢ng chÎt và phÙc tåp cûa vùng tâm thÙc, m¶t chút gì Çó g¡n bó v§i nguÒn gÓc c¶i rÍ, thÜ©ng là nh»ng cänh ÇËp, nét diÍm kiŠu cûa quê hÜÖng cách ngæn diŒu v®i.

            H† lâng lâng b¡t g¥p Çâu Çây nh»ng con ÇÜ©ng mòn m¶t màu nâu sÆm, quanh co uÓn éo rÃt thân quen v§i tÀm m¡t h†, nÖi h† tØng in dÃu chân tung tæng li‰ng tho¡ng, rong chÖi khét n¡ng hôi trâu th©i son trÈ hÒn nhiên.

            NÖi Çây nh»ng b© mÅu trÖn tr®t lún phún cÕ mai  cÕ chÌ cùng vài loåi hoa dåi ú màu vào mùa mÜa dÀm mÎt tr©i mÎt ÇÃt, bÎ c¡t Çoån tØng khoän do l° ch‡ b‹ v«, nܧc chäy róc rách.

            NÖi kia con l¶ ÇÃt ÇÕ nhÕ hËp vØa Çû cho hai chi‰c xe bò leo lŠ tránh nhau trong kh° nh†c, con l¶ duy nhÃt Çó chåy dài ngút m¡t, c¡t ngang xóm nghèo v§I nh»ng chi‰c c¶ trâu xuôi ngÜ®c ngùn ngøt rÖm rå và thóc lúa.

            H† sung sܧng trong cäm giác Çê mê, Än hiŒn m¶t chút gì mênh mông sâu r¶ng, còn rÖi r§t khi  nhìn ng¡m m¥t tr©i ÇÕ ºng tØ tØ khuÃt dång sau chòm cây hay Çám lá tÓi om dÀy mÎt nÖi cuÓi chân tr©i, nhÜ©ng ch‡ cho mÀu sÅm tÓi chÀm chÆm chi‰m lÃy không gian, mang låi thôn Ãp làng quê s¿ dÎu dànbg thÖi th§i, nhÜ Ç‹ ÇŠn bù cä m¶t ngày dài oi nÒng ÇÅm m¥n mÒ hôi, n¥c nÒng mùi rÖm rå khô c¢n vào nh»ng mùa g¥t hái ( NhÜ NЧc Trong NguÒn, 147).

 

Ông Çã cho chúng ta thÃy cänh ÇËp cûa miŠn quê và công phu khai thác ru¶ng vÜ©n , ÇÃt Çai cûa nh»ng ngÜ©i Çi tiên phong. H† Çã xây d¿ng nên m¶t mänh giang sÖn gÃm vóc nhÜng chû nghïa c¶ng sän Çã bi‰n mänh ÇÃt hiŠn hòa thành nÖi tang tóc, Çau thÜÖng. Tác phÄm cûa ông mang tính chÃt hoài niŒm nhÜng cÛng mang tính chÃt tÓ cáo và tranh Çãu. Tác phÄm cûa ông man mác tình cäm nhÜng cÛng thành thÆt theo bút pháp hiŒn th¿c, phän chi‰u lÎch sº ViŒt Nam trܧc và sau 1975.