NGUYỄN HƯNG QUỐC: NHỮNG SUY NGHĨ VỀ NGÀY 30/4
Nguyễn Thị Thanh Bình:
Tôi cố tình dành một khoảng trống cho tên gọi ngày
30-4. Bạn là một cây viết cừ khôi, xin bạn thử tìm một tên gọi khác cho
ngày này, ngoài những chữ vẫn được gọi kêu thông thường như ngày Quốc
Hận, Tháng Tư Đen, ngày Giải Phóng hay ngày Đại Thắng Mùa Xuân...? Và
tại sao bạn lại muốn gọi như thế?
Nguyễn Hưng Quốc: Thì nó vẫn là ngày 30 tháng
Tư thôi. Ở năm 1975, ngày đó còn có ba ý nghĩa khác: một, đó là ngày
cuối cùng của một cuộc chiến kéo dài; hai, đó cũng là ngày đầu tiên của
một cuộc thống nhất sau 20 năm chia cắt; và ba, đó cũng là cái ngày
người ta, nhất là dân miền Nam, gặp cái người, trước, ngỡ là Thúy Kiều,
sau, mới biết té ra lại là Thị Nở (Nhớ câu ca dao ngày ấy: Ở xa anh tưởng Thúy Kiều / Đến gần lại hóa người yêu Chí Phèo!).
Danh xưng 30/4 trở thành một vấn đề vì cái ý nghĩa thứ ba nổi bật lên
hẳn. Nó là một giấc mộng đồng thời cũng là một sự vỡ mộng. Sự vỡ mộng
bao giờ cũng là một ác mộng.
Nguyễn Thị Thanh Bình:
Nhà thơ Nguyễn Duy ở Việt Nam, với bài thơ “Nhìn từ
xa... Tổ quốc” mà nhiều người vẫn tâm đắc, đã có lần viết câu thơ sau
đây trong bài “Đá ơi”: “Nghĩ cho cùng mọi cuộc chiến tranh / Phe nào thắng thì nhân dân đều bại”.
Không biết bạn đồng cảm như thế nào với thi sĩ về hai câu này, cũng như
liệu bạn có thể cảm tác thêm một vài câu “lấy liền” cho dòng thơ tháng 4
không?
Nguyễn Hưng Quốc: Câu thơ của Nguyễn Duy
không phải lúc nào cũng đúng. Ở Mỹ, sau cuộc nội chiến 1861-65, dân
chúng, đặc biệt những người da đen chiến thắng lớn: chế độ nô lệ bị bãi
bỏ. Năm 1945, chiến thắng của phe Đồng Minh ở châu Âu đã là một chiến
thắng vang dội cho dân chúng ở châu Âu: Họ tránh được họa diệt chủng của
Nazi và phát xít. Năm ngoái, dân chúng của Libya cũng chiến thắng: Họ
được tự do. Ở Việt Nam, năm 1975, nếu miền Nam thắng miền Bắc, không
chừng đã không có ai bị bại, hoặc nếu bại, chỉ bại ở mức tương đối nhẹ
nhàng. Ít nhất cũng sẽ không có trại cải tại và phong trào vượt biển.
Nguyễn Thị Thanh Bình:
Cứ mỗi 365 ngày, vào thời điểm này, chúng ta lại có
dịp nghe thấy hoặc chứng kiến “người anh em” trong nước tưng bừng giăng
thêm khẩu hiệu, biểu ngữ, và cờ phướn tung bay ngập lối, cùng pháo hoa
kèn trống diễn binh... như một thứ men say chiến thắng, trong khi đó ở
hải ngoại thì những người lữ thứ kỷ niệm ngày 30/4 như một tưởng nhớ đau
thương quốc hận. Như thế liệu tâm hồn bạn lúc này đang bay bổng ở đâu,
khi gõ lại từng đường dây biến cố lịch sử mỏi mòn ấy? Bạn có nhớ tại sao
lúc ấy bạn quyết định ở lại hay ra đi không?
Nguyễn Hưng Quốc: Ở trường Victoria
University, tôi có một môn dạy được gọi là “Nhiều cuộc chiến Việt Nam:
văn hóa chiến tranh và ký ức” (Many Vietnams: War culture and memory).
Nội dung chính của môn học là: không có cái gọi là một cuộc chiến tranh
Việt Nam duy nhất (the Vietnam War). Diện mạo
của chiến tranh Việt Nam sẽ khác hẳn nhau tùy theo từng góc nhìn. Chúng
khác nhau đến độ, nghe nhiều người kể, chúng ta sẽ có cảm tưởng đó
không phải là một mà là nhiều cuộc chiến bị trùng tên một cách ngẫu
nhiên. Riêng tôi, năm 1975, còn là một học sinh trung học ở Đà Nẵng, tôi
chả hề có ý định ra đi. Mà muốn đi cũng không có điều kiện. Tôi chỉ nảy
ra ý định vượt biên mấy năm sau đó. Lý do vượt biên, như vậy, không
phải là những gì xảy ra trong ngày 30/4. Mà là những gì xảy ra kế tiếp.
Lúc đất nước đã hòa bình. Một thứ hòa bình khốn khổ. Và, nhất là, khốn
nạn.
Nguyễn Thị Thanh Bình:
Vào những lúc cuối đời, thường thì trong lòng người
ta vẫn dấy lên một chút lương tri đạo đức làm người gì đó, và những câu
nói sau đây của ông Võ Văn Kiệt được xem như là những điển hình đáng ghi
nhận: “Một sự kiện liên quan đến chiến tranh khi nhắc lại, có
hàng triệu người vui, mà cũng có hàng triệu người buồn. Đó là vết thương
chung của dân tộc, cần được giữ lành thay vì lại tiếp tục làm cho nó
thêm rỉ máu”. Là một người dân Việt, mà lại là một
người cầm bút tử tế, bạn nghĩ chúng ta phải làm thế nào để có thể băng
bó vết thương chung của dân tộc, khi hiểm họa của người phương Bắc càng
ngày càng phủ chụp đất nước sau 37 năm Việt Nam vỗ ngực xưng hoà bình
thống nhất?
Nguyễn Hưng Quốc: Câu nói của Võ Văn Kiệt
đúng. Nhưng nhiệm vụ của người cầm bút không phải là băng bó các vết
thương, bất kể là vết thương thuộc loại gì. Đã có nhiều thành phần khác
trong xã hội làm điều đó. Nhiệm vụ của người cầm bút, theo tôi, là cào
cấu thêm vết thương ấy. Để cho nó chảy máu thêm, mưng mủ thêm, đau đớn
thêm. Và đừng bao giờ lành cả. Để không ai quên được chiến tranh. Không
ai quên được họa độc tài. Không ai quên được những giọt máu và những
giọt nước mắt đã chảy xuống. Bi kịch của cá nhân thì nên quên. Nhớ,
không ai chịu đựng nổi. Nhưng bi kịch của cả dân tộc thì phải nhớ. Quên,
người ta đánh mất cơ hội để trở thành giàu có, sâu sắc. Và nhất là,
trưởng thành. Với cá nhân, nước mắt là đá, nặng trĩu, kéo oằn người ta
xuống; với dân tộc, nước mắt là ngọc trai, trong giếng Mỵ Châu, tỏa
sáng, lấp lánh, làm người ta đẹp hơn. Và cũng cao hơn.
Nguyễn Thị Thanh Bình:
Nếu bảo “thất bại trong hoà bình” mới là điều đáng
lên tiếng luận bàn cho một lộ trình tương lai đất nước khả quan hơn, thì
thử hỏi bạn có dám nói, dám viết, dám kiến nghị để lương tâm và chức
năng của một người cầm bút không bị kiến cắn, kiến bò không? Và cho dẫu
bạn không hề là một trong 75 vạn người mẹ đớn đau của những người con
được phong tước anh hùng liệt sĩ gì đó, hoặc bị xem là “có nợ máu với
nhân dân”, thì liệu bạn có phải bịt tai, bịt mắt để khỏi phải nghe hay
thấy những bài ca rỗng tuếch nhai đi nhai lại ngợi ca xương máu chiến
thắng?
Nguyễn Hưng Quốc: Lương tâm và chức năng của
một người trí thức là phải gắn liền với đất nước, dân tộc và, rộng hơn,
với nhân loại. Nhưng lương tâm và chức năng của một người cầm bút, nhất
là người cầm bút viết văn chương, thì lại nằm ở chỗ khác. Chứ không phải
ở chỗ dám nói, dám viết hay dám kiến nghị. Và khi viết thì không cần
bịt mắt và bịt tai lại: Các khẩu hiệu và biểu ngữ đều là những ký hiệu.
Mà ký hiệu nào cũng có hai mặt, cái biểu đạt (signifier) và cái được
biểu đạt (signified). Nhìn các khẩu hiệu và các biểu ngữ như những cái
biểu đạt, chúng ta có thể nhìn thấy khí hậu tinh thần – kể cả cơn bệnh -
của một thời đại. Nghe các ký hiệu ấy dưới dạng âm thanh, chúng ta cũng
có thể khám phá chúng có những tiết tấu riêng: Tiết tấu của một cơn
cuồng. Việc phát hiện những khí hậu và tiết tấu ấy có thể giúp người ta
viết hay hơn.
Nguyễn Thị Thanh Bình:
Ông Lê Duẩn đã từng biện bạch rằng “Đây là thắng lợi của cả dân tộc, không phải là của riêng ai”. Vậy
thử hỏi nỗi đau của “triệu người buồn” kia, cũng hệt như nỗi đau của
nước sắp mất, và (ngôi) nhà Việt Nam sắp tan, không lẽ không phải là
niềm đau chung của dân tộc? Đất nước chắc chắn nào phải của riêng ai,
vậy tại sao lại chỉ có thứ độc quyền yêu nước hay bán nước? Sự kiện tiếp
tục bỏ tù những trí thức yêu nước độc lập có phải là thái độ sợ hãi của
một nhà cầm quyền chỉ muốn củng cố quyền lực hay không? Liệu bạn có
thấy phấn khởi khi giới trẻ cũng bắt đầu quan tâm và muốn gánh vác phần
nào câu chuyện lịch sử 30/4/1975 của cha ông mình?
Nguyễn Hưng Quốc: Tiếc, tôi chưa gặp được cái
chị gọi là “giới trẻ biết quan tâm và gánh vác phần nào bài học lịch sử
ngày 30/4/1975” như chị nói. Từng người thì có. Nhưng “giới” thì chưa. Ở
các diễn đàn, ngoài đời cũng như trên mạng, tôi chỉ thấy những ông già
và bà già. Trẻ lắm cũng ở lứa tuổi tôi và chị. Nghĩa là, toàn là những
người sắp chết cả.
-------------
Đã đăng:
07.05.2012
Chân Phương: ... Tôi hình dung đó là một bầy
khủng long bằng sắt thép đêm ngày dò dẫm khắp rừng núi Trường Sơn tiến
về phương Nam; nhưng khi chiếm được Sài Gòn thì nhanh chóng diễn ra
tuồng kịch bi-hài của bọn khủng long chỉ có bộ óc không to hơn bát gạo
bao nhiêu!... (...)
06.05.2012
Trần Trung Đạo: ... Tôi có một niềm tin sâu
xa vào tương lai tươi sáng của dân tộc Việt Nam. Giá trị của một con
người không phải được thẩm định khi người đó bị xô ngã nhưng ở chỗ biết
đứng lên và đi tới. Dân tộc Việt Nam cũng thế, đã bị xô ngã trong ngày
30-4-1975 nhưng đang đứng lên và đi tới... (...)
05.05.2012
Nhã Thuyên: ... Những bài học lịch sử ở
trường phổ thông về “ngày giải phóng”, “chiến dịch Hồ Chí Minh lịch
sử”,... cũng như rất rất nhiều những kiến thức, nhiều quan niệm, nhiều
“giá trị” tôi chỉ còn nhìn như những cụm từ rỗng nghĩa (nhưng không vô
nghĩa). Tôi quan tâm đọc những gì mọi người viết về ngày này như một
quan tâm về lịch sử-sống, những người có kí ức về nó đang kể lại, những
tâm sự của những người chứng, là bên này hay bên kia, của bè bạn phương
xa, của kẻ lạ, hay tôi quan sát, hỏi han, lắng nghe từ những người bình
thường như chú xe ôm, bà hàng nước... (...)
04.05.2012
Phùng Nguyễn: ... Có những cái loa sẽ không
bao giờ ngưng nghỉ việc phát ra tiếng ồn, đặc biệt những vu khống nhằm
bôi đen đối phương của mình. Những tuyên truyền láo khoét mà tôi gọi là
“nọc độc văn hóa” này lâu ngày sẽ trở thành những thực tế lịch sử không
thể đảo ngược. Tôi cho rằng những vết nhơ văn hóa/lịch sử này cần phải
được lật tẩy và xóa bỏ... (...)
03.05.2012
Hoàng Chính: ... Hiểm họa Hán hóa của những
năm Bắc thuộc đã tỏ tường. Và người ta cũng chẳng bận tâm che giấu. Tôi
đang nhìn thấy những ngày xuống biển mò ngọc trai, lên rừng săn voi lấy
ngà, gom góp vàng bạc đúc tượng những ông Khổng, ông Trang, ông Mao, ông
vân vân và vân vân... gửi về phương Bắc... (...)
Hồ Đình Nghiêm: ... Tháng 4, để mình lục soạn
trí nhớ thử, từ cái cớ đau thương nọ hình như chưa có bài thơ nào gây
ra xúc động? Mình luôn mang nỗi hoài nghi: Khi bạn chạm mặt buồn đau,
tang thương nghiệt ngã, chắc bạn sẽ thấy bất lực khi muốn dùng chữ viết
để bạch hóa nó ra. 37 năm qua, mình chưa đọc phải một cái gì nhức nhối
về “cải tạo” về “vượt biển” về “lưu vong”... (...)
02.05.2012
GS Nguyễn Ngọc Bích: Những suy nghĩ về ngày 30/4 (phỏng vấn) - Nguyễn Ngọc Bích / Nguyễn Thị Thanh Bình
Nguyễn Ngọc Bích: ... Đất nước chỉ còn có một
hy-vọng độc-nhất, đó là đặt lên vai những tuổi trẻ hôm nay, những tuổi
trẻ như Việt Khang, Huỳnh Thục Vy, Lê Thị Công Nhân, Nguyễn Văn Đài, Lê
Quốc Quân... và nhiều người còn trẻ hơn thế nữa! Họ là những con người
trong sáng, không bị gánh nặng của quá-khứ đè trĩu trên vai, và đã từ
lâu họ nhìn ra không còn Quốc-Cộng ở trong hàng ngũ họ nữa, chỉ còn
“nghĩa đồng-bào” con Hồng cháu Lạc, con Rồng cháu Tiên!... (...)
Trần Mộng Tú: Ba mươi bảy năm rồi, người ta
nói là Việt Nam đã hết chiến tranh, người dân đã có cuộc sống ấm no,
hạnh phúc, nhưng trên mạng, người Việt trong và ngoài nước vẫn có những
dòng chữ gửi đến cho nhau mang theo những thông điệp thật buồn: Việt
Nam tôi đâu? Người dân mất nhà, mất đất. Gái Việt bán sang Đài Loan.
Gái Việt xếp hàng lấy chồng Đại Hàn. Không có Tự Do cho Việt Nam. Ngư
dân Việt bị tầu Trung Quốc bắt ngay trên biển của mình. Nước Việt âm
thầm mất dần từng mảnh cho Trung Quốc...
(...)
01.05.2012
Nguyễn Tôn Hiệt: ... Tôi nghĩ, để “băng bó
vết thương chung của dân tộc” thì, trước hết, ta không nên nhầm lẫn nó
với những chiêu bài “hoà giải hoà hợp” giả hiệu. Không thể “băng bó vết
thương chung của dân tộc” bằng cách tự đánh thuốc mê, tự chích thuốc tê,
tự tẩy trắng mọi ký ức đau thương, khi vết thương thật sự vẫn còn
nguyên trong tâm hồn và trên thể xác của biết bao người. Không thể “băng
bó vết thương chung của dân tộc” khi những kẻ gây ra vết thương ấy
không hề biết nhận lỗi, không hề biết sửa đổi, mà cứ tiếp tục dối trá,
cứ tiếp tục tạo ra những tội ác mới, những sai lầm mới, cứ tiếp tục ca
múa, giăng cờ, cụng ly trên chính vết thương ấy... (...)
30.04.2012
Bắc Phong: Tôi vẫn muốn gọi ngày 30 tháng 4
là ngày Quốc Hận vì tôi là công dân của nước Việt Nam Cộng Hoà bị mất
vào tay Cộng Sản ngày đó năm 1975. Tôi buồn nhiều vì, giống số phận đau
thương của nhân dân miền Bắc, nhân dân miền Nam cũng phải sống khổ dưới
sự thống trị của Đảng Cộng Sản từ đó đến nay và chưa biết còn đến bao
giờ nữa... (...)
Uyên Thao: ... Thời điểm đó, tôi đã nói với
bạn bè là tôi thấy cuộc chiến không hề chấm dứt mà chỉ chuyển sang một
đoạn đường mới kể từ ngày nào Sài Gòn rơi vào tay Cộng Sản. Trong nhận
thức của tôi, cuộc chiến đang diễn ra dù gọi tên là gì, dù được giải
thích ra sao thì thực chất chỉ là cuộc chiến do yêu cầu bảo tồn sự sống
của người Việt trước nguy cơ huỷ hoại sự sống của một tập đoàn mê muội
cuồng dại mà thôi... (...)
29.04.2012
Liêu Thái: ... Cứ mỗi dịp tháng Tư về, vườn
nhà tôi thi thoảng nghe chó sủa đêm rồi lại tru, mẹ tôi bảo đó là chó
sủa ma. Và mẹ tôi cũng nói rằng còn quá nhiều oan hồn uẩn tử, âm khí quá
nặng, nên tháng Tư về, song hành với tiếng reo hò chiến thắng là tiếng
chó tru đêm đầy rẫy trên quê hương. Và, đâu đó trong góc khuất cuộc đời,
những oan hồn đang thở dài nhìn hiện tình đất nước, nhìn những người
bạn năm nào giờ đang lưu lạc… Cứ như thế, đất nước vật vờ trong nhịp
buồn tháng Tư – tháng Oan Hồn... (...)
28.04.2012
Nguyễn Viện: ... Tôi vừa đọc lại cuốn Chuông gọi hồn ai
của Hemingway, cũng là cuốn sách viết về cuộc nội chiến Tây Ban Nha, và
tôi nhớ có đoạn Hemingway để cho nhân vật của mình nói, đại ý: Cần phải
có một cuộc giải tội tập thể cho cả dân tộc, bất kể anh ở phe nào.
Vâng, tôi ước ao có một ngày mọi người dân Việt dù đang sống ở bất cứ
đâu, cùng dành ra một giờ để xưng tội với nhau và xin tha thứ cho nhau.
Cho cả những người đã chết, đang sống và sẽ sinh ra làm người Việt... (...)
Cảm tưởng về ngày 30/4 (tiểu luận / nhận định) - Nguyễn Thị Thanh Bình
... 37 năm nhìn lại với tôi là một chặng
đường tuột dốc thê thảm: tước đoạt của mọi tước đoạt, tham tàn trên cả
tham tàn, lừa mỵ phản trắc không diễn tả nổi. Những chiếc bánh vẽ to
tướng mà đến cuối đời nhà thơ Chế Lan Viên mới tuồng như thấu hiểu, thì
người ta vẫn thay phiên nhau tọng vô họng nhân dân... (...)
No comments:
Post a Comment