m¶t ngÜ©i cÀm vi‰t vØa n¢m xuÓng.
ThÀy ñÒ h† Tæng
Không gì có th‹ làm xao xuy‰n, bàng hoàng lòng ñÒ tôi cä tuÀn khi cÀm t© báo lên džc bài cûa m¶t cây vi‰t nào Çó ÇÒng th©i thÃy ª cuÓi sÓ báo khung Çen chia buÒn vŠ s¿ ra Çi vïnh viÍn cûa chính tác giä. Phäi, xao xuy‰n cä tuÀn. L¡m khi thÄn th© cä tháng. Th‰ gi§i nÀy m†i ngÜ©i rÒi ai cÛng ra Çi thôi, lão chèo Çò trong thÀn thoåi Hy Låp së ÇÜa ta qua sông vào ñÃt Ch‰t có khi Çã kiên nhÅn ÇÙng Çó ch© Ç®i ljn lÜ®t ta. NhÜng s¿ kiŒn m¶t bài vi‰t in ª phía trܧc nói lên s¿ sÓng, có m¥t, s¿ hoåt Ƕng tim óc, phía sau báo tin miên viÍn vào cänh hÜ vô, không còn låi gì n»a vŠ ngÜ©i Çó. MÃy trang giÃy vô tình cho thÃy s¿ vô thÜ©ng n¢m trܧc m¡t chúng ta, s¿ mong manh cûa ki‰p ngÜ©i, cûa chính mình trên m¶t khúc quËo nào Çó mà nhÃt th©i ta chÜa thÃy. Càng mong manh hÖn là ki‰p nhà væn vÓn ít thi‰t tha ljn viŒc chæm sóc sÙc khoÈ hay còn ª xa s¿ sung túc trong Ç©i sÓng xã h¶i Ç‹ lo l¡ng thÜ©ng xuyên cho bän thân mình.
ñÒ tôi džc trên t© ñi T§i , Canada, bài nói vŠ Trà cûa ngÜ©i bån NguyÍn ñÙc Hi‹n, và cùng sÓ báo Çó ÇÜ®c bi‰t bån mình Çã không còn ª cõi hŒ luœ nÀy n»a. Ña, m§i g¥p Çây mà. Bài vi‰t coi cÛng còn m§i khi thÃy ÇŠ ngày phía dܧi. Vâng, Çau xót vÆy Çó, ngÜ©i vi‰t Çã vi‰t gÀn nhÜ Ç‰n phút chót cûa Ç©i mình. Khi Tº ThÀn Çâu Çó trên ÇÜ©ng ljn v§i mình .. Cái n® tinh thÀn v§i Ç©i cûa ngÜ©i vi‰t, khi‰n cho H† Tæng tôi nhÜ thÃy mình có n® v§i ngÜ©i n¢m xuÓng. Và Çã hÙa v§i lòng là së vi‰t bài vŠ NguyÍn ñÙc Hi‹n, vŠ Nguyên Sa, vŠ Cao ñông Khánh vvv. RÒi ngÜ©i sÓng chåy Çua v§i th©i gian, m¶t lÀn quên là cä næm trôi qua, khi nh§ låi thì cái cäm xúc cao vòi v†i ban ÇÀu có th‹ Çã bi‰n Ç°i làm cho nh¤n lì Çi v§i th©i gian nhÜ núi non trª thành ÇÒi tr†c qua h¢ng h¢ng t› t› næm... Bài vi‰t rÒi cÛng có th‹ không còn h®p v§i th©i Çi‹m lúc vi‰t n»a. RÒi thôi, hãy Ç‹ cho ngÜ©i Çã mÃt ÇÜ®c yên nghï.. H† Tæng tôi Çã nhiŠu lÀn không làm tròn l©i hÙa v§i mình khi nghe các bån væn nhÜ LšVæn Sâm, Hoàng TÃn, B¢ngGiang, VÎ Væn.. ª ViŒt Nam, các ngÜ©i vi‰t có th‰ giá ª häi ngoåi nhÜ Nguyên Sa, ñào ñæng VÏ, B¡c Phong, Lê ñình ñi‹u, Cao ñông Khánh, Lê Bá Kông.. ra Çi mà mình không vi‰t ÇÜ®c gì vŠ h†, dÀu trong Ç©i mình Çã tØng ít nhÃt mt lÀn nói chuyŒn, ti‰p xúc trao Ç°i, tâm tình, hay ghé nhà æn mt bu°i cÖm thân mÆt. Càng thÃy mình có l‡i hÖn khi nhìn ch» kš t¥ng cûa h† trên tác phÄm n¢m trong tû sách cûa mình, cái l‡i là Çã hܪng l®i tØ nh»ng công viŒc tim óc cûa h†, nh© Çó tâm tình suy nghï, và ki‰n thÙc cûa mình dÒi dào hÖn. RÒi cuÓi cùng mình Çã ch£ng làm gì Ç‹ bù trä låi..
-Mà không phäi chÌ mình ThÀy ñÒ thôi Çâu. Cä bàng dân thiên hå ÇŠu vÆy cä. NgÜ©i vi‰t cÛng nhÜ ngÜ©i không quen vi‰t. Bån bè mình ch‰t chÌ làm ÇÜ®c chuyŒn Çi Çi‰u hay gªi ljn nhà báo mt vài dòng nh© Çæng lên møc phân Üu. ñâu ai nghï ljn viŒc trä Ön cho ngÜ©i vi‰t dÀu r¢ng tâm hÒn minh thÆt ra ÇÜ®c uÓn n¡n theo bài vi‰t cûa nhiŠu nhà væn. Ai trong chúng ta không Çã tØng cäm xúc khi thÃy n¡ng Sàigòn và nh§ câu thÖ Áo løa Hà ñông cûa Nguyên Sa?
-VÃn ÇŠ n¢m ª Çâu vÆy?
- Không phäi chúng ta vô tâm. Chúng ta có xúc Çng, có bàng hoàng, có th‹ có hÙa là së làm gì Çó cho ngÜ©i n¢m xuÓng. NhÜng chúng ta ch£ng làm gì cø th‹. Có th‹ chúng ta ít th©i gi© khi sÓng trên cái xÙ phäi b¡t buc chåy Çua theo m¥t tr©i. Hình nhÜ là chúng ta m¥c cäm r¢ng mình làm mt công viŒc ‘nhân mt ngÜ©i nàm xuÓng, muÓn ki‰m thêm mt chút ti‰ng tæm’. CÛng có th‹ chúng ta s® nghe câu phê bình là tâng bÓc quá Çáng ngÜ©i không Çáng ÇÜ®c tâng bÓc. Có th‹ nÀy có th‹ kia. .. . . Çã che dù cho ta không m¥c cäm khi không vi‰t bài cho b¢ng h»u, dÀu là vi‰t mt lÀn chót.
- Có th‹ nÀy kia, kia n† khác n»a.
- Chúng ta ª vào cái th©i Çåi nghi ng© và ngåi ngùng khi phát bi‹u lên ÇiŠu gì vì ngåi bÎ bÈ t§i bÈ lui tØng ch» tØng câu. Bút sa gà ch‰t, cái vå cûa bút nghiên trong th©i Çåi m§i là vÆy, nó không n¥ng nhÜ cái án ch‰t cä nhà nhÜ gia Çình NguyÍn Væn Thành th©i Gia Long, nhÜng nó cÛng có m¥t và làm cho ngÜ©I ta phÀn nào ngåi ngùng khi cÀm vi‰t...
NhÜng cÛng có trÜ©ng h®p h† Tæng tôi chÃp bút, bÃt k‹ nh»ng có th‹ nÀy kia làm cho mình dÜ©ng nhÜ là không muÓn vi‰t. TrÜ©ng h®p HÙa Hoành và nø cÜ©i hiŠn tØ vô t¶i vå cûa anh khi còn sÓng...
Khoäng ÇÀu thÆp niên 80, gia Çình anh HÙa Hoành ljn San Antonia ÇÎnh cÜ, cæn nhà anh mܧn và cæn nhà ñÒ tôi mܧn n¢m trên m¶t con ÇÜ©ng nhÕ, ª m¶t khu phÓ nghèo, lác Çác vài cæn nhà cûa ngÜ©i ViŒt Nam ngác ngÖ trܧc khung cänh chung quanh còn nhÜ hoang v¡ng. ñÒ tôi ljn v§i anh HÙa Hoành nhÜ là ngÜ©i ljn trܧc vài næm có tÃm lòng tÜÖng lân ÇÒng cäm v§i ngÜ©i chân ܧt chân ráo ljn ÇÃt m§i. Và hai ngÜ©i bi‰t, thân nhau tØ Çó khi hÕi ra nghŠ nghŒp nhau: trܧc Çây cùng làm nghŠ giáo. Càng thân thi‰t hÖn khi bi‰t cä hai cùng xuÃt thân tØ m¶t trÜ©ng, tuy ñÒ tôi nhÕ hÖn anh m¶t tu°i nhÜng Çã Çi bܧc trܧc có lë vì ÇÜ©ng lŠu chÕng ñÒ tôi có sÓ may.
ñÒ tôi thÜ©ng dÅn mÃy con mình ljn chÖi v§i mÃy con cûa anh. Gi© Çây trongnhà cûa m¶t ÇÙa con ñÒ tôi vÅn còn thÃy bÙc tranh sÖn dÀu do m¶t cháu gái, con anh vë.. Lúc nào cÛng nhÆn ÇÜ®c nø cÜ©i hiŠn hoà, có th‹ nói là cà-hÎch cà-håt cûa anh. Nø cÜ©i cûa ngÜ©i miŠn quê Nam B¶, có cái nø g¡n lên môi nhÜng ít khi nghe phát ra thành ti‰ng, nhÜng Ç¥c biêt nhìn vào thì thÃy m¶t s¿ thân thiŒn và vô tâm toát ra. Nø cÜ©i hiŠn cûa anh nhÜ cänh sông nܧc MiŠn Tây v§i nh»ng chi‰c ghe chài l§n thuª nào, chª ÇÀy mía hay cà ràng ông táo, trôi m¶t cách bi‰ng lu©i trên con sông rng nhÜng nܧc thÆt l»ng l©. Nø cÜ©i nhÜ Çem ljn ti‰ng hò trên sông, m¶t ti‰ng xŠ xuÓng nhË nhàng ª cuÓi mt câu v†ng c°. Chúng tôi thÜ©ng ngÒi nói chuyŒn sang Çàng, chuyŒn næm trên TiŠn ñÜ©ng HÆu TÃn Tam QuÓc Châu Do. Anh bi‰t nhiŠu vŠ dÆt sº các nhân vÆt MiŠn Nam xÜa nhÜ các con cûa Cø ñÒ Chi‹u, các CÆu H¡c, Båch công tº, Cô Ba, thÀy Thông Chánh, Bäy ViÍn và nh»ng ngÜ©i chung quanh cûa nhóm Bình Xuyên, Cø TrÀn Væn Ân, nhà væn hoá HÒ H»u TÜ©ng, ñÙc PhÆt ThÀy Tây An, ñÙc ThÀy Huÿnh Phú S° và nh»ng ÇŒ tº cûa các vÎ nÀy. . . Trong khi ñÒ tôi tØng Ç‹ š ljn thÖ væn cûa m¶t sÓ ngÜ©i tiêu bi‹u nhÜ Tôn Th† TÜ©ng, Phan Væn TrÎ, Cø ñÒ Chi‹u, và ngÜ©i con gái NguyŒt Anh thÎ, Phan Væn Hùm, ViŒt Châu, SÖn Khanh NguyÍn Væn Lc, ThÄm ThŒ Hà... NgÜ©i nÀy nói ngÜ©i kia nghe. Hai bên b° túc ki‰n thÙc cho nhau, kÈ nói dÆt sº dÅn ông A nói th‰ nÀy bà B nói th‰ kia, kÈ dÄn câu thÖ n† Çoån væn nÀy cûa tác giä nhiŠu ngÜ©i bi‰t cÛng nhÜ cûa tác giä trích cä chøc lÀn ngÜ©i džc cÛng không nh§ ÇÜ®c tên.. ñÒ tôi thÜ©ng lÃy gân nhÆn xét cách vi‰t cûa anh và Çã nói th£ng v§i anh: Anh vi‰t không cæn cÙ nhiŠu trên khoa h†c, anh chÌ nói bà nÀy bà n† nói v§i anh th‰ nÀy th‰ kia. NhÜng ai ki‹m chÙng ÇÜ®c r¢ng anh nói thÆt, ai ki‹m chÙng ÇÜ®c r¢ng ông n† bà kia nói Çúng. Bi‰t bao nhieu ngÜ©i sÓng trong cùng th©i Çåi nhÜng khi nói vŠ th©i Çåi Çó thì h† ngÖ ngÖ ngác ngác có bi‰t gì Çâu, ho¥c có nói thì ngÜÖi nÀy cÛng chÕi ngÜ©i kia, ông nói gà bà nói vÎt. Anh cÜ©i hiŠn, chÓng ch‰: ThÀy ñÒ Öi. .. Tôi vi‰t là Ç‹ bäo tÒn nh»ng gì sau nÀy không th‹ tìm thÃy n»a. Các câu chuyŒn n‰u không nêu ra, khi ông kia bà n† mÃt Çi thì các dÆt sº mà h† bi‰t cÛng tan bi‰n theo. Tôi bäo tÒn, còn vÃn ÇŠ khoa h†c, s¿ Çúng sai theo ki‹u sº gia xin Ç‹ cho nh»ng vÎ khác .. . Trong khi anh nói tôi thÜ©ng thÜ©ng nhìn nø cÜ©i hiŠn hoà cûa anh mà ܧc ao mình có ÇÜ®c nø cÜ©i nhÜ vÆy. Hình nhÜ mình Çã Çóng kÎch nghiêm trang v§i Ç©i hÖi nhiŠu nên bây gi© nø cÜ©i hÒn nhiên và dÍ m‰n nhÜ cûa anh mình Çã Çánh mÃt tØ lâu.
ThÜ©ng thÜ©ng anh ngØng låi ª Çâu ÇÃy, h§p m¶t h§p nܧc trà nóng, nói thêm:
MÃy bà già xÜa Üa giÃu nghŠ. H† bi‰t làm bánh làm mÙc sao cho khéo mà gi» ÇÜ®c lâu không mÓc, bi‰t làm dÜa cäi sao cho Ç‹ lâu chua mà vÅn dòn, bi‰t chiên cá sao cho mau vàng mà không khét.. .. .. , bi‰t Çû thÙ nhÜng khi mình næn nÌ h† dåy bí quy‰t thì mÜ©i lÀn nhÜ m¶t h† thÓi thoát, bºa nay tao không hܪn, thôi bºa khác nghe con. Tao Çâu có muÓn gi» nghŠ làm gì...
-VÆy thì khi nào bà ta nói ra gì mình cÛng chi‰p lÀy , rÒi sau Çó m§i ki‹m chÙng sau, ñÒ tôi làm tài khôn nói thêm.
Anh v° tay cái Çét:
-ñó, Çó. ñó là cách vi‰t cûa tôi. Ghi låi cái Çã, rÒi ki‹m chÙng khi có dÎp, hay Ç‹ sau nÀy ngÜ©i khác ki‹m chÙng giùm.
VÅn theo dõi s¿ bi‰n dång cûa n† cÜ©i hiŠn hoà trên gÜÖng m¥t nhà væn, ñÒ tôi vÓn ngåi nh»ng cuc nói chuyŒn vŠ cách vi‰t, vŠ nh»ng ÇiŠu mà mình g†i là tº huyŒt cûa bån. Nø cÜ©i hiŠn hÆu kia có mÃt chæng? Không, nó vÅn ÇÆu ª Çó. Tôi kính thÜÖng bån ª ch‡ Çó. Anh không ÇÄy ngÜ©i nhÆn xét vŠ anh thành mt kÈ thù, anh vÅn coi Çó là ngÜ©i bån, anh giäi thích phÀn vi‰t lách cûa mình. ñÒ tôi hi‹u anh hÖn. Nh»ng dÆt sº cûa anh Çang ª trong tình trång sÜu tÆp. Khi ta Çã có nhiŠu rÒi thì chuyŒn sº døng, giäi thích tùy ª l§p ngÜ©i Çi sau thôi.
Và chúng tôi giao tình nhÜ vÆy khá lâu. Anh lao ÇÀu vào viŒc vi‰t chuyŒn lå MiŠn Nam, ñÒ tôi Çi sâu và lãnh v¿c sáng tác và nghiên cÙu các nhà væn. RÒi chuyŒn Ç°i thay cûa Ç©i, ñÒ tôi d†n Çi càng lúc càng xa ÇÃt San Antonio thân m‰n cûa nh»ng ngày ÇÀu Ç¥t chân lên nܧc MÏ. Anh d†n nhà nhiŠu lÀn nhÜng vÅn quanh quÄn trong vùng. Nh»ng lÀn vŠ San Antonio h† Tæng tôi ÇŠu ghé thæm anh Ç‹ nói mÃy câu chuyên nhåt thì ít nhÜng Ç‹ coi anh sÓng th‰ nào và Ç‹ thÃy nø cÜ©i hiŠn cûa anh nª trên Çôi môi thì nhiŠu.
Quân tº giao tình Çåm nhÜ®c thùy. NgÜ©i quân tº chÖi v§i nhau không cÙ gì phäi thÆt sâu ÇÆm. Có th‹ ngÒi v§i nhau thÆt lâu, nói thÆt ít v§i nhau, nhÜng mà lâu lâu v¡ng thì nh§. Không nói nhÜng lòng Çã nói v§i nhau thÆt nhiŠu. Chúng tôi chÃp nhÆn s¿ khác biŒt cûa nhau trong viŒc vi‰t lách, và chúng tôi tr†ng s¿ l¿a ch†n cûa m‡i ngÜ©i. Anh nói: ThÀy ñÒ à, vi‰t truyŒn nhÜ anh tôi không vi‰t ÇÜ®c, ngÒi suy nghï Ç¥t dóc nhÜ anh tôi không làm ÇÜ®c, nghŠ cûa tôi là nh§ låi nh»ng gì mình thÃy, mình Çã bi‰t, nh§ låi nh»ng gì ngÜ©i nÀy ngÜ©i kia k‹ cho mình... Vä låi, cái hܧng cûa m‡i ngÜ©i Çã Çi nhÜ cái lao nh†n Çã phóng t§i, nhÜ thä cÜÖng cho ng¿a chåy, mình chÌ còn nܧc chåy theo nó thôi. ñi ÇÜ©ng khác Çã trÍ rÒi. ñÒ tôi chÌ cÜ©i, nø cÜ©i có th‹ không hiŠn nhÜ nø cÜ©i rng miŒng cûa anh. Vâng vi‰t ÇÜ©ng nào thì cÛng nhÜ cái nghiŒp Çã våch s¤n cho Ç©i mình, con ÇÜ©ng Çi không có Çúng sai, chÌ có s¿ vi‰t Çúng sai thôi.
LÀn chót tôi g¥p anh , anh khoe v§i tôi mt xÃp rÃt nhiŠu các bän copy nh»ng t© báo ti‰ng Pháp mà VÛ Ng¿ Chiêu m§i sao chøp cho anh ª ThÜ ViŒn QuÓc Gia Pháp bên Paris. Anh d¿ ÇÎnh vi‰t rÃt nhiŠu vŠ nh»ng nhà chánh trÎ ÇÀu th‰ k› vØa qua nhÜ Phan Væn TrÜ©ng, Phan Bi Châu, Phan Chu Trinh, NguyÍn An Ninh, NguyÍn Væn Sâm. Và nhÃt là anh quy‰t tâm vi‰t mt tác phÄm ÇÒ s vŠ ñäng Cng Sän ñông DÜÖng. ñÒ tôi phøc anh là ngÜ©i quy‰t tâm th¿c hiŒn nhiŠu d¿ ÇÎnh khi nh§ låi anh phäi Çi làm Çêm tØ Çó nhÅn nay.
RÒi anh bÕ cu¶c ra Çi. ñ¶t ng¶t nhÜ tr©i ch®t mÜa sau cÖn n¡ng g¡t.
ñÒ tôi g¥p nhà væn Tam Thanh, ngÜ©i bác sï nhiŠu lÀn sæn sóc bŒnh tình cûa anh.
-Nh»ng ngày chót cûa Ç©i anh HÙa Hoành vÅn vui, cÜ©i, vÅn låc quan, có th‹ trong thâm tâm anh anh nghï khác, nhÜng ngoài m¥t lúc nào anh cÛng vui, cÛng hi v†ng mình qua khÕi dÀu r¢ng bÎnh Çã di cæn Çè lên måch máu thanh quän khi‰n anh không nói ÇÜ®c n»a.
ñÒ tôi thª dài.
-ñó là thái Ƕ cûa ngÜ©i tri mŒnh, thái Ƕ cûa ngÜ©i b¢ng lòng nh»ng viŒc mình Çã làm, còn nh»ng vÆt chÃt ª Ç©i thì. . . có gì Çâu Çáng ti‰c.
Nh§ låi có lÀn anh ÇÜa ñÒ tôi ra cºa Ç‹ vŠ låi Houston. Nhìn nh»ng Çóa hoa bluebonnet nª hai bên vŒ ÇÜ©ng, và nh»ng làn mÜa ph§i ph§i trong không gian ñÒ tôi b‡ng sinh tình džc låi bài thÖ cûa Måc Kš:
Giang ngån hoa mai chính båch
ThuyŠn ÇÀu t‰ vÛ tà phi.
Hành khách tam Çông b¡c khÙ
Tܧng quân nhÃt tråo nam phi.
Anh cÜ©i, bây gi© thÀy ñÒ không nhÃt tråo, mt chèo, mà là nhÃt vô-læng, không nam phi, xuôi vŠ miŠn nam nܧc ViŒt, mà låi lái xe ÇÜ©ng dài vŠ m¶t vùng hÈo lánh trên ÇÃt MÏ. RÒi anh b¡t ñÒ tôi džc låi lÀn n»a Ç‹ anh ngâm nhË theo ki‹u rÃt Tàu cho h®p tình:
Jiang an mei hua zheng bai
Chuan tou xi yu xie fei
Xing ke jian dong bei qu
Jiang jun yi zhuo nan fei
Nhìn nø cÜ©ì hiŠn cûa anh, nghe gi†ng quan thoåi thoang thoäng trong mÜa tôi nh§ ljn tác giä Quê MË. Ngày xÜa HÒ Dz‰nh Çã làm cho ngÜ©i džc gÀn gÛi v§i ông khi cho nhân vÆt cûa mình ngâm theo gi†ng Quäng ñông mt bài thÖ ñÜ©ng. Ngày nay tôi thÃy gÀn gÛi v§i bån mình hÖn khi nhìn nø cÜ©i hiŠn cûa anh lúc anh džc bài thÖ b¢ng chính ti‰ng cûa mt nºa dòng máu kia Çang luân lÜu trong ngÜ©i anh.... .
- NhÜng bây gi© tÃt cä Çã mÃt rÒi phäi không thÀy ñÒ?
- Còn låi chæng là lòng thÜÖng m‰n cûa bån bè và nh»ng ti‰c thÜÖng trong lòng Çc giä ái m. Bao nhiêu Çó Çã Çû cho mt ki‰p ngÜ©i trong cõi vô thÜ©ng nÀy.
ThÀy ñÒ h† Tæng.
No comments:
Post a Comment