NGUYỄN VĂN SÂM * PHÙNG NHÂN

FontVPS T¿a/ Båt Cho m¶t quy‹n sách cûa Phùng Nhân         Tôi cäm thÃy mình u‹ oäi và buÒn buÒn cä ngày sau khi džc h‰t nºa ÇÀu tác phÄm LÀn Theo Khói Súng cûa Phùng Nhân. Và tôi Çã mÃt gÀn cä tháng m§i džc h‰t m¶t quy‹n sách vÓn dÍ Ç†c này. Không có nh»ng tràng liên tܪng và dòng suÓi n¶i tâm v§i s¿ Ç¡m chìm cûa nhân vÆt vào nh»ng suy nghï bÃt tÆn vŠ tâm thÙc nhÜ tác phÄm cûa James Joyce, cûa Joseph Conrad vÆy tåi sao nó làm mình džc chÆm và buÒn buÒn? Không có nh»ng chuyŒn hoá thân, khó hi‹u và bi‹u tÜ®ng nhÜ nh»ng tác giä ñÙc quÓc, Franz Kafka ch£ng hån, vÆy tåi sao quy‹n sách låi có ma l¿c bi‹u mình cÀm lên, bi‹u mình Ç‹ xuÓng và chìm Ç¡m trong suy nghï vÄn vÖ? ñó là m¶t s¿ thÜÖng cäm vŠ m¶t k‰t thúc bi Çát mà quy‹n truyŒn g®i cho ta. Bi Çát vŠ lúc chung cuc cûa Ç©i m¶t ngÜ©i tœ nån sang ÇÃt tåm dung muÓn bܧc chân vào chính trÜ©ng. ñó cÛng là n‡i lo s® cho chính chúng ta, bÃt cÙ ai sang vùng ÇÃt m§i khi phäi ÇÓi ÇÀu v§i nh»ng khó khæn liên quan ljn quyŠn l®i cûa cÜ dân ÇÎa phÜÖng, ljn nh»ng cÖ quan có quyŠn l¿c månh ª bän ÇÎa. S¿ khó khæn còn tåo nên do ngÜ©i ÇÒng chûng v§i ta, cÛng tœ nan, cÛng di dân nhÜng s¤n sàng làm phiŠn ta b¢ng nh»ng ganh ghét,  nh»ng tranh æn hay tranh danh ti‰ng. Và rÒi con ngÜ©i ta bÎ quay qu¡t trong vܧng bÆn không thoát ra ÇÜ®c. K‰t thúc ít bi Çát nhÙt có th‹ là m¶t cu¶c sÓng quay cuÒng không lÓi thoát khi‰n ta vong thân b¢ng cách læn theo nh»ng tranh cãi, bon chen, chÙc vø, nhÜng cÛng có khi k‰t thúc nhÜ nhân vÆt Lê TuÃn trong truyŒn, giam phÀn còn låi cûa Ç©i mình sau nh»ng chÃn song v§i lòng hÓi ti‰c vô b© than giá mà mình ÇÜ®c làm låi tØ ÇÀu thì bÕ h‰t Ç‹ thênh thang sÓng m¶t cu¶c Ç©i bình dÎ thanh thän, cܧi v® nuôi con nhÜ bao nhiêu ngÜ©i trung bình khác. Than thì Çã chÆm!Có th‹ Phùng Nhân không Çi tØ nhÆn ÇÎnh Çó Ç‹ vi‰t LÀn Theo Khói Súng. Anh vi‰t chÌ Ç‹ ghi låi m¶t câu chuyŒn vÓn là bi‰n cÓ  quan tr†ng trong th©i s¿ gÀn Çây cûa xÙ Úc Châu, m¶t th©i s¿ liên quan ljn nhiŠu c¶ng ÇÒng dân cÜ không phäi cûa riêng xÙ häi Çäo løc ÇÎa mà còn vang d¶i trong các nÖi có cÜ dân ViŒt. Phùng Nhân không muÓn hay không cÀn ngø š, anh chÌ chú š ghi chép càng nhiŠu trung th¿c càng tÓt b¢ng cách quan sát, nghe ÇÜ®c ljn Çâu nói ljn Çó. M¶t cây bút khách quan. M¶t lÜÖng tâm cûa ngÜ©i vi‰t non-fiction. Anh Çã theo dõi kÏ lu«ng vø án, Çã ghi chú và sÜu tÀm tài liŒu h¢ng ngày. Anh theo Çu°i tØng lš chÙng tranh cãi, tØng diÍn bi‰n cûa vø án. Anh làm m¶t Kitchener cûa nhà væn ViŒt ª Úc, xây d¿ng m¶t quy‹n ti‹u thuy‰t b¢ng thÆt nhiŠu tài liŒu chính xác liên quan ljn câu chuyŒn mình muÓn xây d¿ng. NhÜng chính công viŒc anh làm Çã khi‰n cho ngÜ©i džc có nh»ng suy nghï liên tܪng nhÜ Çã nói ª trên. Tác phÄm cûa anh không ngØng ª th‹ non-fiction, nó là m¶t ti‹u thuy‰t tܪng tÜ®ng, fiction, nhÜng d¿a thÆt nhiŠu trên s¿ thÆt. Cái tài cûa nhà væn là dÅn ngÜ©i džc Çi ra ngoài tác phÄm Ç‹ tØ Çó suy nghï thêm vŠ nh»ng ÇiŠu tác phÄm chÌ m§i g®i š, khÖi nguÒn. ñó là s¿ thành công cûa NguyÍn Du, cûa Ngô TÃt TÓ, cûa VÛ Trøng Phøng cûa NhÃt Linh... nh»ng tác giä Çã tåo ÇÜ®c s¿ sÓng thêm cûa nhân vÆt, Çeo Ç£ng ngÜ©i džc b¢ng nhiŠu vÃn ÇŠ dÀu quy‹n sách Çã ÇÜ®c x‰p xuÓng. Phùng Nhân cÛng Çã thành công nhÜ vÆy. NgÜ©i džc nhÜ  t¿ mình chÙng ki‰n tØ ÇÀu ljn cuÓi nh»ng phiên tòa, ngÜ©i džc cÛng thÃy ÇÜ®c cuc Ç©i cûa nhân vÆt Lê TuÃn, vÓn là m¶t nhân vÆt thÆt LCP ª ngoài Ç©i. Và rÒi nh»ng buÒn buÒn vŠ thân phÆn cûa anh, cûa mình Çeo Çu°i ngÜ©i džc sau khi sách Çã ÇÜ®c džc xong.Khoän cách s¿ thÆt gi»a tác phÄm ti‹u thuy‰t xây d¿ng trên câu chuyŒn vŠ m¶t nhân vÆt ngoài Ç©i và chính nhân vÆt có thÆt Çó, là sän phÄm cûa trí tܪng tÜ®ng, khoän cách s¿ thÆt còn là nh»ng Än sÓ mà không ai có th‹ lš giäi ÇÜ®c, n¡m b¡t h‰t ÇÜ®c. Ta thÜÖng, ghét, t¶i nghiŒp, chê bai hay thán phøc là nhÛng phän Ùng ÇÜ®c ÇiŠu kiŒn hóa bªi ngÜ©i vi‰t truyŒn. Bi‰t bao nhiêu truyŒn thÆt ÇÜa lên màn änh, nhân vÆt thÆt Çã trª thành huyŠn thoåi. Døng công và thành công cûa ngÜ©i vi‰t là Çó. TØ Çó ta ‘thÃy’, dÀu tác giä không nói ra, lÆp trÜ©ng cûa tác giä vŠ vÀn ÇŠ. quan tr†ng cûa nhân vÆt chánh: có t¶i hay không, anh ta làm nhÜ th‰ nhÜ th‰ Ç‹ làm gì, tåi sao anh ta làm nhÜng ÇiŠu Çó....Phùng Nhân cÓ g¡ng làm viŒc thÆt khách quan nhÜng tôi bi‰t trong thâm tâm ông thiên vŠ s¿ vô t¶i cûa Lê TuÃn, ông Çau kh° vì Çåi nån cûa Lê TuÃn. Có th‹ PhùngNhân Çúng, có th‹ ông sai. DÀu sao Çó cÛng là š riêng cûa tác giä, không ai có th‹ trành tròn gì ÇÜ®c, và cÛng không nhÃt thi‰t nh»ng gì Phùng Nhân nói, nhÆn ÇÎnh, mô tä phäi là s¿ thÆt, dÀu ông Çã phát Çi tØ s¿ thÆt Ç‹ xây d¿ng nhân vÆt và tác phÄm cûa mình. ñâu Çây m¶t nhà væn cûa th©i Çåi Sa Hoàng Çã nói, nhà væn là thÜ®ng lj ÇÓi v§i nhân vÆt cûa mình. VÆy thì nhân vÆt Çó múa may quay cuÒng nhÜ th‰ nào cÛng là trách nhiŒm cûa nhà væn ÇÓi v§i tác phÄm cûa mình, không có trách nhiŒm gì ÇÓi v§i s¿ thÆt ngoài Ç©i. Lê TuÃn bÎ nhà báo, ngÜ©i anh k‰t nghïa, ÇÜa ÇÄy vào cu¶c chÖi m§i mÈ mà anh có nhiŠu ÇiŠu kiŒn nhÆp cu¶c nhÜng thÆt là m¶t tay mÖ khi vào cu¶c. Tay mÖ m©-§ nên khi hoåch ÇÎnh nh»ng k‰ sách, khi ÇÓi ÇÀu v§i nh»ng khó khæn ÇŠu phäi ljn vÃn k‰ ngÜ©i anh k‰t nghïa này. Bi Çát b¡t ÇÀu tØ ÇÃy.  D¿a hoàn toàn lên ngÜ©i, có th‹ nhÆn ÇÜ®c nh»ng chÌ vÈ sai lÀm cho mình nhÜng có l®i cho ngÜ©i. D¿a trên ngÜ©i, khi ngÜ©i ta buông thì mình së høt hÅn, không bi‰t phäi ÇÓi phó v§i hoàn cänh nhÜ th‰ nào. Lê TuÃn, buÒn buÒn, chán nãn, cam chÎu là vì mang tâm trång Çó, nhÆn chân ÇÜ®c tài mình không nhiŠu nhÜng bÎ ÇÄy lên quá cao, nhÜ con diŠu giÃy mÕng, dây y‰u, bay vút lên ljn khi g¥p gió l§n thì chuyŒn phäi ljn së ljn. Nh»ng nhân vÆt khác phän cung khi ra tòa, nh»ng ngÜ©i bån Çã buông tay khi Lê TuÃn lâm nån, không Çáng trách. ñó là tình Ç©i Ãm lånh. ñ‰n chÓn lao xao thì phäi vÆy. Xe ng¿a bao nhiêu së nhÆn hÆu quä bÃy nhiêu. Tôi thÜÖng và thông cäm v§i ngÜ©i tình cô ÇÖn cûa Lê TuÃn, ngÜ©i tình trong truyŒn, cô có th‹ së phäi quên Ç‹ Çi cho h‰t cu¶c Ç©i mình, cô có th‹ ch© trong vô v†ng. Giäi pháp nào cÛng n¥ng nŠ ÇÓi v§i m¶t ngÜ©i phø n» trÈ ª häi ngoåi này. Ch» Phùng Nhân thÜ©ng dùng: khi chìm xuÒng månh ai nÃy l¶i Ç‹ sÓng, tÃt cä m†i ngÜ©i Çi chung xuÒng v§i Lê TuÃn Çã l¶i ÇÜ®c, chÌ có mình anh, ngÜ©i chû xuÒng, ngÜ©i t° chÙc cu¶c Çi xuÒng, Çã không l¶i ÇÜ®c và chìm lÃp trong sóng nܧc. M¶t vài ngÜ©i bån thân tình ti‰c thÜÖng, nhÜng thÆt là quá ít. RÒi thiên hå së quên Lê TuÃn nhÜ Çã quên bi‰t bao nhiêu nån nhân khác cûa Ç©i.Có th‹ tôi cäm thán nhiŠu nhân džc tác phÄm LÀn Theo Khói Súng. Có th‹ tôi tôi g®i ra nh»ng ÇiŠu có tính cách tình cäm mà ít tính cách væn chÜÖng, nhÜng nghï cho cùng m¶t quy‹n sách hay là m¶t quy‹n sách g®i ÇÜ®c nh»ng tình cäm cûa ngÜ©i džc.PhÀn væn chÜÖng cûa quy‹n sách ít, s¿ lÃn lܧt cûa Ça phÀn tính cách non-fiction khi tác giä ch†n cách vi‰t Çã phÀn nào hi sinh tính cách væn chÜÖng. Giá mà tác giä dùng ngôi thÙ nhÃt Ç‹ vi‰t thì hay bi‰t mÃy! (nhÜng låi mÃt Çi tính chÃt khách quan!)Quy‹n LÀn Theo Khói Súng có th‹ së ÇÜ®c bán rÃt chåy nh© nh»ng y‰u tÓ th©i s¿, trung th¿c, nhÜng ch¡c ch¡n không ai mua nó Ç‹ thܪng thÙc væn chÜÖng nhÜ nh»ng quy‹n khác cûa cùng tác già, nh»ng quy‹n mà tôi rÃt thích nhÜ Vàm ñÃt Cä Cao  hay Xóm NhÎ Tÿ.Phùng Nhân së Çi xa hÖn trên ÇÜ©ng væn nghiŒp n‰u anh giäi quy‰t ÇÜ®c s¿ khinh tr†ng cûa væn chÜÖng ÇÓi v§i nh»ng gì anh muÓn tác phÄm mình chuyên chª.
                                                                            Texas, ngày 27 tháng 4 næm 2002
                                                                            NguyÍn Væn Sâm