Monday, September 3, 2012

NGUYỄN THIÊN THỤ * PHÙNG QUÁN

phùng quán (1932-1995)
vi‰t væn trên Çá
Nguyễn Thiên Thụ


 
Phùng Quán quê tåi làng Thûy DÜÖng, quÆn HÜÖng Thûy, ThØa Thiên, g†i TÓ H»u b¢ng cÆu. Ông vào b¶ Ƕi, chi‰n Çãu trong nh»ng næm 1950 tåi m¥t trÆn ThØa Thiên. Sau hòa bình 1954 ,ông Çu®c vào h†c trÜ©ng D¿ BÎ ñåi H†c. Næm 1956, Phùng Quán 25 tu°i, tham gia phong tràoNhân Væn Giai PhÄm và bÎ c¶ng sän trØng phåt. Các tác phÄm cûa ông nhÜ ChÓng tham ô lãng phí , L©i mË d¥n trên Nhân Væn Giai PhÄm Çã ÇÜ®c m†i ngÜ©i bi‰t ljn . Phùng Quán phäi Çi tù, và phäi làm t© thú t¶i. Trong bän này, ông vi‰t r¢ng sau khi Nhân Væn Giai PhÄm bÎ giäi tán, suÓt ngày ông chÌ chÖi v§i bú-dù. Các bån hÕi tåi sao chÖi v§i bú- dù, ông trä l©i: ‘ ChÖi v§i ngÜ©i chán l¡m rÒi, thành phäi chÖi v§i bú dù.’ HÖn 30 næm, ông bÎ cÃm vi‰t, bÎ trù dÆp, phäi vi‰t chui truyŒn thi‰u nhi dܧi nhiŠu bút hiŒu khác nhau Ç‹ ki‰m sÓng. Mãi ljn næm 1988, Phùng Quán m§i ÇÜ®c trª låi H¶i nhà væn.
 

Sau 1989, NguyÍn Væn Linh cªi trói cho væn nghŒ sï, ông c¶ng tác v§i t© Cºa ViŒt cûa tÌnh Quäng TrÎ, do Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng chû biên vào næm 1992 nhÜng vì bài báo cûa ông Xông ñÃt Nhà ThÖ TÓ H»u mà t© này bÎ Çóng cºa. Ông là con ngÜ©i cÜÖng tr¿c, bÃt khuÃt và tÓt v§i bån bè cùng ÇÒng chí. CuÓi næm 1991, Phùng Quán dùng nºa lÜÖng hÜu cûa v® Ç‹ lên Ki‰n XÜÖng, Thái Bình thæm ngÜ©i bån cao niên NguyÍn H»u ñang 80 tu°i, là ngÜ©i Çã c¶ng tác v§i HÒ Chí Minh, và cÛng là ngÜ©i ÇÙng ÇÀu Nhân Væn, Giai PhÄm, Çã lãnh cái án 15 næm tù. NguyÍn H»u ñang lúc này không v®, không con, ª trong m¶t nhà kho nghèo nàn, Ç°i bao thuÓc lá Ç‹ lÃy cóc nhái, r¡n r‰t cûa trÈ con. Trong l©i båt cho tÆp thÖ Phùng Cung, kiŒn tܧng cûa Nhân Væn Giai PhÄm, ngÜ©i Çã bÎ c¶ng sän bÕ tù 12 næm vì bài Con ng¿a già cûa chúa TrÎnh, Phùng Quán thuÆt truyŒn Çã ljn thæm Phùng Cung.


 Phùng Cung nghèo ljn Ƕ khi thì mang cho con gi‰c, con trôi vØa câu tr¶m ÇÜ®c, khi thì m§ rau muÓng nܧc ª vŒ hÒ. Sau khi džc tÆp thÖ bí mÆt cûa bån, Phùng Quán liŠn Çi kh¡p nÖi vÆn Ƕng tiŠn in thÖ Phùng Cung. NguyÍn H»u ñang nghe tin, cÛng ÇÜa h‰t bÓn triŒu ÇÒng cûa bån bè t¥ng giao cho Phùng Quán Ç‹ in thÖ Phùng Cung. Phùng Quán cÛng cho bi‰t trong bài Chút nghïa cÛ càng, ñoàn Phú TÙ, thi sï cûa nhóm Xuân Thu Nhã TÆp, là chû tÎch h¶i nghÎ báo chí th©i M¥t TrÆn Bình Dân, Çåi bi‹u quÓc h¶i khóa ÇÀu tiên, bÕ ViŒt Minh vŠ thành, và phäi sÓng trong cänh nghèo, chÌ bi‰t dùng rÜ®u giäi sÀu. Khi ch‰t không có áo quan. Phùng Cung Çã phäi làm ÇÖn xin h¶i nhà væn và QuÓc h¶i giúp Ç« viŒc tÓng táng. H¶i nhà væn không giúp Ç« ÇÜ®c bao nhiêu, còn quÓc h¶i chÌ cho m¶t vòng hoa. 

Ngày 30-5-1994, Phùng Quán Çã vi‰t thÜ phän ÇÓi ljn Tòa Án Tói Cao và viŒn Ki‹m Sát Nhân Dân và h¶i Nhà Væn, vŠ tài liŒu lÜu hành n¶i b¶ cûa ban Væn Hóa TÜ Tܪng Trung ÐÖng cho bi‰t ÇÀu næm 1994, ñ‡ Trung Hi‰u Çã t° chÙc cho Phùng Quán tØ Hà N¶i vào g¥p NguyÍn H¶, Tå Bá Tòng, HÒ Hi‰u, Bùi Minh QuÓc Ç‹ thuÆt låi viŒc Çäng bóp méo s¿ th¿c và Çàn áp Nhân Væn, Giai PhÄm. Ông Çòi hÕi Çäng và nhà nܧc phäi bÒi thÜ©ng cho các nån nhân vø Nhân Væn Giai PhÄm, và phäi tái bän các tác phÄm cûa nhóm này, trong Çó phäi có bài L©i mË d¥n cûa tác giä.
Ông mÃt ngày 21 tháng giêng næm 1995. Linh cºu cûa ông ÇÜ®c ÇÜa vŠ CÀu DiÍn, gÀn CÀu GiÃy, cách Hà N¶i 12 cây sÓ vŠ phía Çông, ngày 24-1-1995. HÖn 500 væn nghŒ sï có m¥t, trong Çó có nhiŠu ngÜ©i Çã tham gia Nhân Væn Giai PhÄm.
Tác phÄm:
ThÖ:
- Ti‰ng Hát Trên ñÎa Ngøc Côn ñäo
- Næm Anh Hùng Xebatton pon
- Træng Hoàng Cung
Ti‹u thuy‰t
- VÜ®t Côn ñäo
- Tu°i ThÖ D» D¶i
Phùng Quán có m¶t tinh thÀn s¡t thép, trong thÖ ông ta thÃy ti‰ng gÜÖm Çao cûa ngÜ©i tráng sï. Bài ChÓng tham ô lãng phí cûa ông ÇÜ®c Çæng trên Giai PhÄm Mùa Thu tÆp II, tháng 10-1956 m‡i hàng thÖ là m¶t viên Çåi bác b¡n vào b†n công sän tham ô.
Trܧc h‰t, tác giä nói lên n‡i kh° cûa dân chúng khi c¶ng sän m§i ti‰p thu Hà N¶i. Cu¶c sÓng cûa dân lao Ƕng cÛng Çau kh° nh†c nh¢n, không có gì thay Ç°i:
Ta Çã Çi qua
Nh»ng xóm làng chi‰n tranh vØa chÃm dÙt;
Tôi Çã g¥p
Nh»ng bà mË già quÃn giÈ rách
Da Çen nhÜ cûi cháy gi»a rØng
Kéo giây thép gai tay máu chäy ròng
B§i ÇÒn gi¥c trÒng ngô tÌa lúa
Tôi Çã g¥p
Nh»ng cô gái trÒng bông
Hai muÖi? ba muÖi?
Tôi không nhìn ra n»a
MÒ hôi sôi trên lÜng
M¥t tr©i nhÜ mÕ hàn xì lºa
ñÓt Çôi vai cháy hÒng
Tôi Çã Çi qua
NhiŠu xóm làng Ki‰n An, HÒng Quäng
Nܧc bi‹n dâng lên ܧp muÓi các cánh ÇÒng
Hai mùa lúa không có m¶t bông
Phân ngÜ©i toàn vÕ khoai tím ÇÕ. . .
Phùng Quán ÇÜa ra hai hình änh trái ngÜ®c. M¶t bên dân chúng nghèo kh°, trong khi b†n c¶ng sän phung phí tài sän nhân dân. ñây là m¶t bän tÓ cáo ch‰ Ƕ c¶ng sän tham ô nhÛng låm:
Các ÇÒng chí Öi
Tôi không nói quá
VŠ Nam ñÎnh mà xem.
ñài xem lÍ, h† cao hÙng d¿ng lên
Nºa chØng thi‰u tiŠn bÕ dª
MÜ©i m¶t triŒu ÇÒng dÀm mÜa dãi gió
MÒ hôi máu ÇÕ mÓc rêu.. . . . . .Nghe gió mùa Çông thâu Çêm suÓt sáng
Nh§ Çài xem lÍ, tôi xót bao nhiêu
ñÃt nܧc chúng ta không ljm h‰t ngÜ©i nghèo
ñêm nay thi‰u cÖm, thi‰u áo. . .
. . .Tôi Çã ljn thæm nhiŠu hÓ xí cÀu tiêu
GiÃy tr¡ng nºa m¥t xé toang chùi Çít
Nh»ng ngÜ©i này không bao gi© bi‰t
Ÿ làng quê con cái nhân dân,
R†c lá chuÓi non Çóng vª h†c i t©. . . .
 
Ai là kÈ Çã nhÛng låm, tham ô? Phùng Quán g†i chúng là ‘nh»ng con chó sói quan liêu’ , lÛ ruÒi nh¥ng, nh»ng con chu¶t m¥c áo quÀn b¶ Ƕi. ..và k‰t t¶i b†n chúng Çã làm trái nh»ng l©i tuyên truyŠn, hÙa hËn trܧc Çây:
Nh»ng con chó sói quan liêu,
Nhe ræng c¡n rÙt thÎt da cách mång! 
  Nh»ng tên quan liêu Çäng Çã phê bình trên báo
Và bao nhiêu tên chÜa ai bi‰t, ai hay
L§n, bé, nhÕ, to, cao thÃp, béo, gÀy
Kh¡p m¥t ÇÃt nhÜ ruÒi nh¥ng
Ÿ Çâu cÛng có!
. . .Nh»ng con chu¶t m¥c áo quÀn b Çi
ñøc cÖm khoét áo chúng ta
ˆn c¡p máu dân Ç°i chác ÇÒng hÒ
Kim phút, kim gi© lép gÀy nhÜ bøng Çói. . .
Và thái Ç cûa ông rÃt cÜÖng quy‰t:
Tôi quy‰t tâm r©i bÕ
Nh»ng vÜòn thÖ ÇÀy bܧm, ÇÀy hoa
Nh»ng vÀn thÖ xanh ÇÕ sáng lòa
NhÜ giÃy trang kim
Dán lên quân trang
ñÅm mÒ hôi và máu tÜÖi cûa cách mång
NhÜ công nhân
Tôi muÓn Çúc thÖ thành Çån
B¡n vào tim nh»ng kÈ làm càn
Nh»ng con ngÜ©i tiêu máu cûa dân
NhÜ tiêu giÃy båc giä.
 
Bài thÖ này là nh»ng viên Çån Çåi bác b¡n vào thành trì tham ô, nhÛng låm, và quan liêu tàn ác cûa Çäng cho nên Çã làm cho Çäng cæm tÙc.
Bài L©i mË d¥n Çæng trên Væn sÓ 21 ngày 17-9-1957 là m¶t bài thÖ hay, vØa hùng månh vØa tình cäm cho nên dÍ Çi sâu vào lòng ngÜ©i. Trong th‰ gi§i c¶ng sän vÅn có nh»ng tráng sï, nh»ng ÇÒ ÇŒ Kh°ng môn nhÜ Phùng Quán. Cái tri‰t lš mà ông phát bi‹u là cái tri‰t lš Nho giáo mà c¶ng sän ra sÙc bài xích. Nho giáo khuyên con ngÜ©i quy‰t tâm bäo vŒ Çåo lš làm ngÜ©i v§i nh»ng tiêu chuÄn cø th‹: Phú quš bÃt næng dâm, bÀn tiŒn bÃt næng di, uy vÛ bÃt næng khuÃt. Cha mË Phùng Quán và Phùng Quán Çã th¿c hành tri‰t lš chân th¿c:
 
Con Öi, m¶t ngÜ©i chân th¿c
ThÃy vui, muÓn cÜ©i, cÙ cÜ©i
ThÃy buÒn, muÓn khóc là khóc.
Yêu ai cÙ bäo là yêu
Ghét ai cÙ bäo là ghét.
Dù ai ngon ng†t nuông chiŠu
CÛng không nói yêu thành ghét
Dù ai cÀm dao d†a gi‰t
CÛng không nói ghét thành yêu. . .
 
N¶i dung bài thÖ cûa ông mang tính chÃt tri‰t lš, luân lš, nhÜng cÛng mang tính chÃt chính trÎ. ThÆt ra, Phùng Quán chÌ phát bi‹u cái luân lš trung tr¿c, chân th¿c cûa nh»ng vÎ ngÜ©i con hi‰u thäo và nh»ng vÎ ng¿ sº can Çäm trong m¶t th©i mà gian thÀn, ác Çäng l¶ng hành kh¡p trong triŠu ngoài n¶i! Cái kh° cûa Phùng Quán là sinh trong th©i c¶ng sän gian ác ng¿ trÎ trên ÇÃt b¡c v§i chính sách vô sän chuyên chính! Cái nghÎch lš là c¶ng sän rÃt ghét kÈ sï chân chính, và h† rÃt mÅn cäm v§i nh»ng l©i phê bình, dù là phê bình xây d¿ng hay phê bình bóng bÄy. H† Üa nh»ng l©i ca tøng, cho nên h† ghét Phùng Quán và nhóm Nhân Væn Giai PhÄm . Hành Ƕng này là h®p v§i bän tính ti tiŒn và tàn ác cûa h†. Trong khi m§i vŠ Hà N¶i, h† ra sÙc quäng cáo cho cái xã h¶i chû nghïa cûa h†, h† b¡t nhân dân ca tøng Çäng và bác, th‰ mà Phùng Quán låi d¿ng lên cái thuy‰t ‘ chân th¿c’:
Yêu ai cÙ bäo là yêu
Ghét ai cÙ bäo là ghét
Dù ai ngon ng†t nuông chiŠu
CÛng không nói yêu thành ghét
Dù ai cÀm dao d†a gi‰t
CÛng không nói ghét thành yêu. .
 
Theo c¶ng sän, nhân dân và Çäng viên phäi yêu bác, tuân lŒnh Çäng và theo xã h¶i chû nghïa, ghét tÜ h»u, ghét tình yêu. . .Th‰ mà Phùng Quán låi Çòi t¿ do, và khuyên m†i ngÜ©i sÓng chân th¿c theo lòng mình, không nên s® uy quyŠn cûa bÃt cÙ ai, k‹ cä Çäng. Phùng Quán Çã vì yêu nܧc, vì yêu t¿ do dân chû mà lên ti‰ng phê bình b†n tham quan nhÛng låi, và tuyên bÓ theo chû nghïa chân th¿c. VŠ nghŒ thuÆt, bài thÖ này rÃt truyŠn cäm vì nó g®i trong ta tình mÅu tº, tình phø tº, và sÙc månh cûa tình gia Çình và truyŠn thÓng luân lš gia t¶c và dân t¶c. Bài thÖ L©i mË d¥n là m¶t l©i thŠ s¡t son, và cÛng là m¶t l©i tiên tri cay Ç¡ng cho sÓ phÆn ông và sÓ phÆn cûa Nhân Væn Giai PhÄm.
 
ñÜ©ng mÆt công danh không làm ng†t
ÇÜ®c lÜ«i tôi
Sét n° trên ÇÀu không xô tôi ngã
Bút giÃy tôi ai cܧp giÆt Çi
Tôi së dùng dao vi‰t væn lên Çá
 
H† Çã giÆt bút, cܧp giÃy và cÃm ông vi‰t nhÜng ông cÛng nhÜ nh»ng væn nghŒ sï trong Nhân Væn, Giai PhÄm vÅn ti‰p tøc vi‰t, ti‰p tøc dùng dao, dùng búa kh¡c lên Çá nh»ng vÀn thÖ bÃt khuÃt, hào hùng, dù Çói rét, bŒnh hoån, và sÓng kh¡c khoäi trong ngøc tÓi cuc Ç©i. Phùng Quán, Phùng Cung, TrÀn DÀn, Lê ñåt, Væn Cao là nh»ng trung thÀn bÎ kÈ gian hãm håi, nhÓt h† suÓt Ç©i trong ngøc tÓi. B†n này l®i døng quyŠn hành trong tay, Çã ra tay Çàn áp ti‰ng nói cûa nhân dân. ThÖ cûa Phùng Quán cÛng nhÜ hÀu h‰t thÖ cûa Nhân Væn, Giai PhÄm là thÖ chi‰n Çãu, là thÖ cûa nh»ng chi‰n sï và chí sï thi‰t tha yêu nܧc yêu dân. ñó là m¶t lÓi thÖ hiŒn th¿c xã h¶i Çúng v§i nghïa cûa nó. ñÓi v§i các nܧc dân chû Tây phÜÖng, nh»ng thi væn loåi này không phäi là quÓc cÃm khi‰n cho tác giä nó phäi vào tù ho¥c bÎ rút phép thông công. NhÜ Çã trình bày, theo c¶ng sän, væn h†c hiŒn th¿c xã h¶i là m¶t thÙ væn chÜÖng ca tøng c¶ng sän cho dù c¶ng sän xÃu xa, thÓi nát. ñó là m¶t thÙ væn chÜÖng tô hÒng chuÓt løc cho ch‰ Ƕ. N‰u ai Çem cái xÃu cûa h† thì së bÎ h† chém gi‰t ho¥c bÕ tù. ñó là trÜ©ng h®p cûa Phùng Quán và các væn nghŒ sï trong nhóm Nhân Væn, Giai PhÄm. Phùng Quán Çã trä ba mÜÖi næm cu¶c Ç©i cho n® væn chÜÖng. Ông vi‰t :
Tôi Çã trä giá cho ThÖ b¢ng ba mÜÖi næm tÓt ÇËp cûa Ç©i mình. TØ næm 24 tu°i
ljn næm 56 tu°i, cÖ ch‰ quan liêu Çã Çánh trä tôi ljn chí mång. Tܧc Çoåt cûa
tôi quyŠn lao Ƕng thiêng liêng: sáng tác, xuÃt bän, quyŠn ÇÜ®c sinh sÓng cho
ra m¶t con ngÜ©i. Và dìm ngÆp tôi trong bùn nhÖ, læng nhøc trܧc công luÆn.
H† Çã Çày äi ông, dìm ông xuÓng trong Çói kh°, tûi nhøc, nhÜng ông vÅn cÓ g¡ng ÇÙng dÆy:
Có nh»ng phút ngã lòng,
Tôi vÎn câu thÖ mà ÇÙng dÆy.
Ông không nh»ng chÓng ÇÓi Çäng mà ông còn chÓng ÇÓi bän thân ông. Không nh»ng Çäng chôn ông mà ông cÛng t¿ chôn ông. N‰u ngày xÜa có tri‰t gia ban ngày ÇÓt Çèn Çi tìm chân lš thì Phùng Quán cÛng t¿ vùi mình Ç‹ tìm nguÒn thÖ trong cõi âm ty! Ông vi‰t:
ThÖ là mång sÓng, là lš lÎch Ç©i tôi. Cån thÖ gi»a cuc Ç©i, tôi quy‰t ÇÎnh r©i bÕ
thành phÓ, gia Çình, bån h»u, gi»a cái tu°i næm mÜÖi, lên rØng Çào måch thÖ
gi»a thiên nhiên. Tôi Çã sÓng suÓt ba næm trong cái lá l®p tranh lá nÙa, gi»a
m¶t bãi ÇÃt phù sa hoang vu, vùng ÇÒi núi Thái Nguyên, m†c lút ÇÀu cÕ
dåi và cây trinh n» xanh. Xung quanh bãi ÇÃt hoang, con suÓi l§n Linh
Nham vây b†c.
Bàn gh‰ gh‰ là rÍ cây ch‰t. GiÜ©ng n¢m là cây Coi có th‹ bÎ bão xô bÆt gÓc. . .
Trܧc m¥t lán, sát b© v¿c suÓi, tôi Çào cái huyŒt rng mt mét, dài hai mét, sâu
mét rܪi. Tôi nguyŒn néu không tìm thÃy thÖ, tôi së læn xuÓng Çó! Sau cu¶c ÇÒng thi‰p vŠ âm cung tìm thÖ, ông Çã trª låi Hà N¶i, có lë là ông Çã g¥p hÒn thÖ. Træng Hoàng Cung ra Ç©i næm 1993 là m¶t vinh quang cûa m¶t vÎ lão tܧng sau bao næm chinh chi‰n và Çã chi‰n th¡ng trª vŠ thành Çô. Ông lão ngoàisáu mÜÖi vÅn hæng hái, nhiŒt tình v§i ÇÃt nܧc nhÜ thuª ngoài hai mÜÖi!
M¶t niŠm yêu tôi không Ç°i thay
M¶t niŠm tin tôi không thay Ç°i
v‰t trên giÃy có kÈ giòng
Là nhà væn
Tôi Çã vi‰t suÓt ba mÜÖi næm
là chi‰n sï
Tôi là xå thû cÃp kiŒn tܧng trung Çoàn
Tôi có th‹ vi‰t nhÜ b¡n
. . . . . . .
Không có gì ÇËp hÖn
Vi‰t ngay và vi‰t th£ng
Là nhà væn
Tôi yêu tha thi‰t
Së ngay th£ng t¶t cùng
Ngay th£ng thûy chung
Cûa m†i ch» vi‰t. . .
ThÖ cûa ông sau Nhân Væn, Giai PhÄm vÅn là thÖ hiŒn th¿c, là thÖ yêu nܧc. Ông nhÆn thÃy nhân dân ta Çói kh° kh¡p nÖi, ông cÛng hòa mình vào quÀn chúng nghèo kh° Ç‹ ÇÙng cùng hàng ngÛ v§i h†, trong khi ngÜ©i c¶ng sän Çã thành tÜ sän ÇÕ, sÓng huy hoàng trên n‡i kh° cûa dân chúng:
Tôi có quyŠn gì ÇÜ®c no hÖn nhân dân tôi
m¶t mi‰ng æn?
Tôi có quyŠn gì lên xe xuÓng ng¿a?
Khi gót chân nhân dân tôi nÙt nÈ bøi ÇÜ©ng. . .
PhÀn l§n thÖ Phùng Quán th‹ hiŒn tính anh hùng, bÃt khuÃt cûa con ngÜ©i kÈ sï trong ông. NhÜng ngÜ©i ta cÛng b¡t g¥p Çôi lÀn trái tim ông r§m máu trܧc n‡i kh° cûa ông, bån bè và cûa cä m¶t dân t¶c Çang bÎ c¶ng sän Çày dža:
Có nÖi nào trên trái ÇÃt này
MÆt Ƕ nhà thÖ nhÜ ª Çây?
Ba thÜóc vuông, sáu nhà thÖ ngÒi
Hai phäi ÇÙng vì không Çû ch‡! Có nÖi nào trên trái ÇÃt này
MÆt Ƕ Ç¡ng cay nhÜ ª Çây?
Chín ngÜ©i, mÜ©i cu¶c Ç©i rån v«!
BÎ ruÒng bÕ và bÎ lÜu Çày.
Có nÖi nào trên trái ÇÃt này
MÆt Ƕ Çam mê nhÜ ª Çây?
Yêu ljn phäi vào nhà thÜÖng Çiên.
ThÖ Ç‰n phäi bÎ còng tay. . .
Có nÖi nào trên trái ÇÃt này
MÆt Ƕ cô ÇÖn nhÜ ª Çây?
M¶t Çám trÈ bÖ vÖ không nhà cºa
SÓng b¢ng thÖ Çau v§i rÜ®u cay. . .
Có nÖi nào trên trái ÇÃt này
MÆt Ƕ yêu thÜÖng nhÜ ª Çây?
M‡i tÃc ÇÃt có m¶t ngÜ©i quÿ gÓi
Dâng trái tim và nܧc m¡t
Cho n‡i Çau cûa cä loài ngÜ©i. . .
Có nÖi nào trên trái ÇÃt này?
Có nÖi nào trên trái ÇÃt này?
Có nÖi nào trên trái ÇÃt này?
( NgÜ©i bån lính cùng m¶t ti‹u Ƕi)
Trong cÖn khÓn khó, có lë Phùng Quán Çã có m¶t ngÜ©i v® hi‹u chÒng. Dù trong khi dåy h†c, bà phäi k‰t t¶i Nhân Væn, Giai PhÄm nhÜ trong cu¶c sÓng gia Çình, bà vÅn chung thûy, là v® và là bån, hi‹u ông, nâng Ç« ông cho nên ông Çã džc thÖ ñ‡ Phû cho v® nghe vì cu¶c Ç©i cûa ñ‡ Phû có nhiŠu Çi‹m giÓng ông:
ngoài tr©i træng nhÜ tuy‰t
træng lånh ljn thÃu xÜÖng
trong nhà vách trÓng toang
gió ra vào thÕa thích hÒ khuya sÜÖng tÎch mÎch
tr¶n nu§c lÅn cùng tr©i
. . . . . . . .
vai khoác áo bông s©n
tôi ngÒi džc ñ‡ Phû
v® vØa nghe, vØa Çan. . .
thÖ ai nhÜ thÖ ông
l¥ng im mà gÀm thét
trang trang ÇŠu xé lòng
câu câu ÇŠu ÇÅm huy‰t
thÖ ai nhÜ thÖ ông
k‹ chuyŒn mái nhà tÓc
vác cûi làm chuÒng gà
d†c lên trào nܧc m¡t!
thÖ ai nhÜ thÖ ông
m‡i ch» ÇŠu nhÜ róc
tØ xÜÖng thÎt cu¶c Ç©i
tØ bi thÜÖng phÅn uÃt
d¿a tuy‰t trong Çò con
ñ‡ Phû n¢m ch‰t Çói
. . . . . . . .
vøng vŠ tôi d‡ v®
‘Em Öi ÇØng buÒn n»a
qua rÒi chuyŒn ngàn næm
bao nhiêu nܧc sông TÜÖng’
miŒng nói nhÜng lòng nghï
ôi thân phÆn nhà thÖ
khác nào thép không rÌ
ngàn næm cÛng th‰ thôi!
Çã Çi v§i nhân dân
thì thÖ không th‹ khác
dân: máu lŒ không cùng
thÖ ch‰t: áo Ç¡p m¥t.
. . . .. . . . .
Çã Çi v§i nhân dân
thì thÖ không th‹ khác
dân: máu lŒ khôn cùng
thÖ ch‰t áo Ç¡p m¥t
chính vì th‰ em Öi
nhân loåi ngàn næm qua
máu chäy nhÜ sông xi‰t
cÛng là Ç‹ cho thÖ
së không còn phäi vi‰t
nh»ng Hành qua Bành Nha
vô gia thùy lão biŒt
cÛng là Ç‹ cho thÖ
së không còn ai ch‰t
gi»a tuy‰t trong Çò con
Ç¡p m¥t áo bông s©n. . .
Bài ChÓng tham ô lãng phí là theo nghŒ thuÆt hiŒn th¿c. NguyÍn Bính, Anh ThÖ, Bàng Bá Lân là tä cänh ÇËp thôn quê, tình yêu thôn xóm, còn thÖ Phùng Quán là tä cänh th¿c xã h¶i nghèo kh° dܧi th©i xã h¶i chû nghïa trong nh»ng næm 1955-1957. ThÖ cuä Phùng Quán cÛng nhÜ thÖ NguyÍn Chí ThiŒn là thÖ chính trÎ, nh¡m chÓng c¶ng sän tham nhÛng, gian ác. Phùng Cung Çã tä rÃt th¿c, dùng nh»ng tØ ng» månh và rõ ràng. Nh»ng bÙc tranh cûa ông rÃt ÇÆm nét và mang nhiŠu màu s¡c:
Hai mùa lúa không có m¶t bông
Phân ngÜ©i toàn vÕ khoai tím ÇÕ. ..
. . . . . . . . . .
Tôi Çã g¥p
ChÎ em công nhân Ç° thùng
Y‰m rách chân trÀn
Run lÄy bÄy chun vào hÀm xia tÓi
Vác nh»ng thùng phân. . .
. . . . . . . . .
Tôi Çã ljn thæm nhiŠu hÓ xí cÀu tiêu
GiÃy tr¡ng nºa m¥t xé toang chùi Çít. . .
Bài L©i mË d¥n cÛng theo th‹ thÖ t¿ do, có vÀn có ÇiŒu, nh»ng ÇiŒp khúc, nh»ng ÇiŒp t¿ yêu, ghét Çã làm cho bài thÖ nhÜ quÃn qušt, nhÜ bay b°ng. Nh»ng bài thÖ cuÓi Ç©i cûa ông månh më, hàm súc nhÜ th‰. Bút thÖ cûa Phùng Quán là thanh gÜÖm s¡c bén cûa ngÜ©i chi‰n sï t¿ do.
Bài thÖ trong NgÜ©i bån lính cùng ti‹u Ƕi låi mang tính chÃt bi ai nhÜng nó vÅn là m¶t l©i tÓ cáo månh më..Nói chung, thÖ Phùng Quán rÃt hay, là thÖ chi‰n Çãu nhÜng cÛng man mác chÃt tr» tình.
TruyŒn cûa Phùng Quán cÛng rÃt Ç¥c s¡c. TruyŒn NgÜ©i bån lính cùng m¶t ti‹u Ƕi là m¶t hÒi kš cûa ông vi‰t vŠ Tuân NguyÍn, và cÛng là bän án dành cho ch‰ Ƕ c¶ng sän.
ñi‹m thÙ nhÃt là tÓ cáo ch‰ Ƕ c¶ngsän Çã hành hå ông ÇÒng th©i cÛng bi‹u dÜÖng tinh thÀn uy vÛ bÃt khuÃt cûa ông cÛng nhÜ tình bån cao cä cûa ông. C¶ng sän bao vây kinh t‰, ông sÓng b¢ng nghŠ câu cá tr¶m trên HÒ Tây, trong khi v® ông là m¶t giáo viên, sÓng v§i ÇÒng lÜÖng khiêm tÓn cûa ch‰ Ƕ.
Tuân Ç¥t bút ti‰p tôi.
- Mình b¡t ÇÀu vi‰t cuÓn ti‹u thuy‰t mà mình vÅn nói chuyŒn v§i cÆu. . .
Mình hy v†ng trong næm nay së hoàn thành bän thäo lÀn thÙ nhÃt. .. Th©i ti‰t này mà Çóng cºa buÒng låi ngÒi vi‰t væn thì nhÃt. NhÜng kh° n‡i th©i gian cÙ bÎ c¡t vøn vì nh»ng công viŒc cûa cÖ quan.
Tôi buÒn, cÜ©i:
Th©i ti‰t này Çói v§i dân câu chúng mình cÛng nhÃt. HÒ Tây Çêm Çêm m© mÎt mÜa xuân. Chúng mình Çang hÒi h¶p Çón vø cá vÆt ÇÈ ÇÀu tiên trong næm.
- CÆu bÕ væn rÒi à? Tuân bæn khoæn hÕi tôi.
- Không bÕ cÛng coi nhÜ bÕ, tôi nói. Vi‰t mà không ai in thì vi‰t làm gì?
LÀn Çó, tôi dùng næm ÇÒng tr® cÃp s»a cho cháu s¡m thêm mÃy b¶ lÜ«i câu chùm, loåi chuyên dùng Ç‹ giÆt cá vÆt ÇÈ.
Tháng ba tr©i nÒm Äm ܧt gÀn suÓt cä tháng. ñÜ©ng phÓ Hà N¶i lép nhép bùn.ThŠm nhà, xi mæng, Çá hoa các nhà chäy nܧc. Dân trong thành phÓ b¿c d†c nguyŠn rûa th©i ti‰t. Dân câu ven HÒ Tây chúng tôi chúng tôi låi vui mØng h‰t ch‡ nói. HÒ Tây cá trª mình suÓt Çêm. Cá cái nhÜ chép, di‰c, thÀu dÀu bøng cæng trÙng nôn nóng ch© mÜa rào. Ngày hôm Çó tr©i Ç° mÜa rào, trÆn mÜa rào ÇÀu tiên.NgÜ©i ta g†i là trÆn mÜa rºa bùn. Dân câu chúng tôi g†i là trÆn mÜa tiŠn. .. . Khoäng bäy gi© tÓi, tôi Çang dùng Çá mài chuÓt låi mÃy b¶ lÜ«i câu. Tuân NguyÍn Ƕt ng¶t d¡t xe bܧc vào. CÆu ta lÃy trong túi xách ra m¶t bao thuÓc ñiŒn Biên, và m¶t gói trà Thanh HÜÖng.
- CÆu pha trà Çi. ñêm nay mình së tra tÃn cÆu Çây. Mình džc cho cÆu nghe hai chÜÖng ÇÀu cuÓn ti‹u thuy‰t vØa chép såch xong.
Tôi sušt bu¶t miŒng: ‘ Hay cÆu Ç‹ ljn Çêm mai có ÇÜ®c không?’ nhÜng kÎp ghìm låi. Tôi cÛng Çã vi‰t væn, tôi bi‰t rõ cái tâm trång háo hÙc, hÒi h¶p cûa ngÜ©i vi‰t khi quy‰t ÇÎnh džc nh»ng trang vi‰t ÇÀu tay cho bån mình nghe. ñó là mÓi tình ÇÀu cûa chàng trai m§i l§n.. . . Tôi không muÓn bån mình cøt hÙng. NhÜng tôi thÀm nghï tåi sao h¡n låi ch†n Çúng cái Çêm nay mà džc væn cÖ chÙ! V§I dân câu chúng tôi, m‡i næm chÌ có m¶t Çêm nhÜ Çêm nay. Tôi Çang hy v†ng së ki‰m ÇÜ®c m¶t y‰n cá chép. Næm ngoái cÛng Çúng vào th©i Çi‹m này, tôi ki‰m Ç܆c hÖn mu©i sáu cân cá, và m¶t con r¡n cåp nong l§n Çi æn trÙng cá. Tôi bán tÃt, mang tiŠn vŠ cho v®. V® tôi mØng Ùa nܧc m¡t. . .
HÒi kš này cÛng tÓ cáo ch‰ Ƕ công an tàn båo cûa c¶ng sän. H† b¡t giam Tuân NguyÍn cÛng nhÜ b¡t VÛ ThÜ Hiên, VÛ ñình Huÿnh không cÀn xét xº, và vø án kéo dài tùy theo š muÓn cûa Çäng và nhà nܧc. Chính sách khûng bÓ này Çã làm cho nhân dân lo âu, s® hãi, và các væn nghŒ sï luôn sÓng trong ác m¶ng.
Ngày 21 tháng 10 næm 1964, Tuân NguyÍn bÎ công an b¡t giam. Và sau Çó là th©i gian cÀm tù gÀn mÜ©i næm, nói thÆt chính xác là chín næm, bäy tháng. . T¶i danh cûa Tuân và vì sao Tuân bÎ b¡t, ngày Ãy tôi không ÇÜ®c biét tÜ©ng tÆn cho l¡m. Tôi chÌ bi‰t Tuân NguyÍn bÎ b¡t vào bu°i sáng, thì bu°i chiŠu tôi lò dò ljn 20 phÓ Tràng TiŠn. Hôm Çó, tôi cån túi, ÇÎnh ghé vô æn ch¿c Tuân m¶t suÃt cÖm tÆp th‹.. . Tôi Çang loay hoay tìm ch‡ d¿ng xe Çåp trܧc cºa nhà æn, thì nhà thÖ TrÀn Nguyên VÃn, cÛng là dân Hu‰ và làm cùng cÖ quan v§i Tuân, tØ bên trong nhà æn säi chân bܧc ra, vÈ m¥t thÃt s¡c, h§t häi. VÃn ljn bên tôi, ghé tai thì thÀm: Quán vŠ ngay Çi. Tuân NguyÍn vØa bÎ b¡t sáng nay. Tôi lây n‡i khi‰p hãi cûa VÃn, nhäy phóc lên xe Çåp, phóng nhÜ Çiên vŠ Nghi Tàm. Tôi chŒnh choång d¿a xe vào phen li‰p, hai chân b‡ng nhÜ bÎ ÇÓn. . . Tôi n¢m dài ra nŠn nhà, m¥t úp xuÓng ÇÃt, khóc nÃc lên, m¶t n‡i Çau ǧn không tên, qu¥n th¡t trong tim tôi. . .
Trong væn h†c và chính trÎ hiŒn tåi, ª nܧc ViŒt Nam không ai chÎu trách nhiŒm vŠ m¶t vÃn ÇŠ gì. Thành công là do Çäng lãnh Çåo, còn thÃt båi thì Ç° cho kÈ thù phá hoåi. ChÌ có Ch‰ Lan Viên và Tuân NguyÍn là có š thÙc trách nhiŒm vŠ Çau kh° cûa nhân dân ViŒt Nam. Tuân NguyÍn bÎ tai nån giao thông ch‰t næm 1981, lúc vØa 49 tu°i tåi Sài gòn, và trܧc Çó, ông nói v§i Phùng Quán:
Mình ÇÎnh vi‰t m¶t bài thÖ dài, nhan ÇŠ : Tôi có l‡i.Tuân nói rõ: ch» Tôi ª dây phäi vi‰t hoa. Vì Tôi ª Çây là nghŒ sï và trí thÙc chân chính cûa ÇÃt nܧc.Tôi có trách nhiŒm v§i tÃt cä nh»ng l‡i lÀm Çang læng nhøc và xúc phåm con ngÜ©i. Trong m†i chuyŒn, chính tôi là ngÜ©i có l‡i. Vì tôi chÜa Çem h‰t sÙc mình th¿c hiŒn sÙ mŒnh cao cä mà ThÜ®ng ñ‰ Çã Ç¥c trao cho ngÜ©i nghŒ sï. Næm 1992, t© Cºa ViŒt sÓ Mùa Xuân Çã Çæng bài vi‰t cûa Phùng Quán có nhan ÇŠ Xông ÇÃt nhà thÖ TÓ H»u, thuÆt låi viŒc ông ljn mØng tu°i TÓ H»u næm 1990. TÓ H»u là cÆu ru¶t cûa Phùng Quán, là ngÜ©i bÕ tù và trØng phåt Nhân Væn Giai PhÄm, trong Çó có Phùng Quán, cháu ông ta. TÓ H»u lúc này thÃt th‰, Çã džc cho Phùng Quán mt trong nh»ng bài thÖ cuÓi cùng cûa TÓ H»u:
Anh b¶ Ƕi mua ÇÒng hÒ
Có anh b¶ Ƕi mua ÇÒng hÒ
ThiŒt giä không rành anh cÙ lo.
ñành hÕi cô hàng, cô tûm tÌm,
Giä mà nhÜ thiŒt khó chi mô!
Bài thÖ này rÃt hóm hÌnh, châm bi‰m nhË nhàng mà sâu s¡c. Không bi‰t qua bài này, TÓ H»u châm bi‰m ai? Ông châm bi‰m cái ch‰ Ƕ mà ông Çã làm phó thû tܧng hay ông châm bi‰m ông? Ông làm bài này t¿ bao gi©? Phùng Quán vi‰t vŠ bài thÖ này nhÜ sau:
Riêng tôi, bài thÖ làm tôi nghï ng®i phân vân: Có lë nào m¶t nhà chính trÎ, m¶t nhà thÖ tØng träi thông minh nhÜ cÆu ( TÓ H»u) mà mãi cho ljn lúc bܧc vào tu°i bäy mÜÖi m§i b¡t ÇÀu ngÃm Çòn giä- thiŒt? Hay cÆu Çã ngÃm tØ lâu nhÜng phäi ljn hôm nay, khi không còn hŒ løy gì n»a, m§i có dÎp b¶c båch v§i m†i ngÜ©i? Xem chân dung Phùng Quán, dáng ngÜ©i thanh thanh, khuôn m¥t dài, vØng trán cao, Çôi m¡t dài. Ông có dáng m¶t thiŠn sÜ, m¶t Çåo sï, m¶t tri‰t gia nhÜng ông Çích th¿c là m¶t thi nhân và là m¶t chi‰n sï. N‰u th©i xÜa, th©i mà ngÜ©i ta còn tr†ng ch» nghïa và Çåo ÇÙc, triŠu Çình ban thܪng cho hiŠn sï trong nܧc, thì Phùng Quán ch¡c ch¡n ÇÜ®c t¥ng næm ch» uy vÛ bÃt næng khuÃt, vì Çó là n¶i dung cûa m¶t trong nh»ng bài thÖ hay nhÃt trong væn h†c ViŒt Nam, và Çó cÛng là con ngÜ©i ông.




No comments: