NGUYỄN THIÊN THỤ * NGUYỄN BÁCH KHOA

NGUYEÃN BAÙCH KHOA

PHEÂ BÌNH NGUYEÃN DU VAØ TRUYEÄN KIEÀU

Nguyeãn Thieân –Thuï

Nguyeãn Baùch Khoa teân thaät laø Tröông Töûu, queâ ôû Boà Ñeà, tænh Baéc Ninh, laø moät vuøng ngoai oâ Gia Laâm, caùch saân bay Gia Laâm moät caây soá, meï maát sôm, cha laø moät nhaø nho. Nguyeãn Baùch Khoa khoâng coù anh em trai, chæ coù moät ngöôøi chò laáy choàng thôï baïc. OÂng hoïc heát tieåu hoïc (1930), roài vaøo tröôøng Baùch Ngheä Haûi phoøng, laø moät tröôøng nhö trung hoïc Kyõ Thuaät Cao Thaéng taïi Saøi goøn tröôùc 1975. OÂng hoïc ngheà tieän sau boû hoïc ñi laøm baùo, töï hoïc, thích ñoïc Nguyeãn Vaên VÓnh, Phaïm Quyønh, Nguyeãn Vaên Toá, Ñaøo Duy Anh, tham gia ñeä töù quoác teá, baïn cuûa Nguyeãn Vyõ vaø Leâ Vaên Sieâu, coäng taùc vôùi taïp chí Ñoâng Taây cuûa Hoaøng Tích Chu, tuaàn baùo Le Cygne ( Baïch Nga) cuûa Nguyeãn Vyõ, Loa, Phoå Thoâng BaùÙn Nguyeät San, Tao Ñaøn ôû Haø Noäi. OÂâng laõnh ñaïo nhoùm Haøn Thuyeân , quy tuï caùc nhaø vaên ñeä töù, ñeä tam quoác teá vaø khoâng ñaûng phaùi nhö Phaïm Ngoïc Khueâ, Nguyeãn Haûi AÂu, Löông Ñöùc Thieäp, Ñaëng Thai Mai, Nguyeãn Teá MYÕ, Nguyeãn Ñöùc Quyønh, Leâ Vaên Sieâu, Nguyeãn Ñoång Chi, Ñoà Phoàn, Vy Huyeàn Ñaéc vaø Nguyeãn Tuaân (Nguyeãn Vyõ, 187-199). OÂng ñaõ vieát nhieàu tieåu thuyeát, vaø nhieàu saùch pheâ bình vaên hoïc nhö Kinh Thi Vieät Nam, Nguyeãn CoâÂng Tröù, maø daëc bieät laø hai quyeån Nguyeãn Du vaø Truyeän Kieàu vaø Vaên Chöông Truyeän Kieàu

OÂng voán laø moät nhaø Mac xit ñeä töù, nhöng sau 1945 oâng theo coäng saûn ñeä tam phuïc vuï trong haøng nguõ coäng saûn Vieät Nam neân khoâng bò gieát nhö Phan Vaên HuøØm, Taï Thu Thaâu. Sau 1954, oâng veà Haø Noäi, ñöôïc laøm giaùo sö ñaïi hoïc, nhöng sau ñoù oâng theo nhoùm Nhaân Vaên Giai Phaåm, bò ñuoåi ra khoûi ñaïi hoïc vaø chòu moïi thuø haän khaùc cuûa chuû nghóa maø oâng say meâ toân thôø. OÂng phaûi soáng baèng ngheà ñoâng y chaâm cöùu taïi soá 53 HaøØng Gaø, Haø Noäi, maát ngaøy 17-12-1999, thoï 86 tuoåi. Trong thôøi gian naøy, oâng chòu bao nhoïïc nhaèn nhö Traàn Ñöùc Thaûo, Nguyeãn Maïnh Töôøng, tuy gian khoå maø ñaøy töï haøo, khoâng van xin quøy laïy nhö Ñaøo Duy Anh vaø nhöõng ngöôøi khaùc. OÂng laø moät tay pheâ bình vaên hoïc kheùt tieáng thôøi tieàn chieán, ñaêc bieät laø pheâ bình veà Nguyeãn Du vaø Truyeän Kieàu. VÌ vaäy, ôû ñaây, toâi muoán trình baøy moät vaán ñeà maø ñaõ moät thôøi laøm chaán ñoäng vaên hoïc giôùi.

Ñaây laø laàn ñaàu tieân, moät nhaø nghieân cöùu vaên hoïc aùp duïng lyù thuyeát Mac xít vaøo vieäc nghieân cöùu vaên hoïc Vieät nam. OÂng ñoàng thôøi vôùi Ñaëng Thai Mai, caùi khaùc bieät laø hoï Ñaëng nghieân cöùu lyù luaän Mac xít trong van hoc, coøn Nguyeãn Baùch Khoa pheâ bình taùc giaû vaø taùc phaåm. OÂng ñi tröôùc caû Tröôøng Chinh vaø Toá Höõu trong vieäc pheâ bình theo ñöôøng loái Maùc xit.

Trong khi pheâ bình Nguyeãn Du vaø truyeän Kieàu, Nguyeãn Baùch Khoa xaây döïng cô sôû treân lyù luaän Marxist, ñeà caäp nhieàu laõnh vöïc trieát hoïc, khoa hoïc, kinh teá, xaõ hoäi vaø chính trò, nhöng ôû ñaây, toâi chæ chuù troïng ñeán nhöõng gì lieân quan ñeán Nguyeãn Du vaø truyeän Kieàu., ñoù laø ba yeáu toá chính cuûa chuû nghóa Marx: giai caáp, xaõ hoäi vaø duy vaät bieän chöùng phaùp.

Quyeån Nguyeãn Du vaø Truyeän Kieàu vieát xong naêm 1941, Haøn Thuyeân xuaát baûn naêm 1941, nhaø xuaát baûn Theá giôùi , Haø NoÄi in laàn thöù hai naêm 1951, 243 trang khoå boû tuùi , noäi dung pheâ bình Nguyeãn Du. Quyeån Vaên Chöông Truyeän Kieàu do Haøn Thuyeân xuaát baûn 1942 , Theá Giôùi, Haø Noäi, in laàn thöù ba naêm 1953, daøy 166 trang khoå boû tuùi, chuû ñích pheâ bình truyøeän Kieàu.. Trong caû hai quyeån, nhaát laø quyeån Vaên Chöông Truyeän Kieàu, Nguyeãn Baùch Khoa mang haøo khí ngaát trôøi, töï haøo raèng treân trôøi döôùi ñaát chæ rieâng oâng ñaõ naém troïn veïn vuõ khí trieát hoïc Marx ñeå pheâ bình truyeän KIeàu moät caùch khoa hoïc, trong khi caùc haøo kieät ñöông thôøi nhö Ñaøo Duy Anh, Hoaøi Thanh, Löu Troïng Lö, Hoaøng Xuaân Haõn, Nguyeãn Maïnh Töôøng, Döông Quaûng Haøm. . . ñeàu sai laàm , chaúng hieåu chaát thô laø caùi gì, ngheä só laø gì, ngheä thuaät laø gì, luaân lyù laø gì (vìii,ix).

OÂng vieát:: ‘Caùc lôøi pheâ bình Truyeän Kieàu töø tröôùc ñeán nay toá caùo caùi chuû quan laàm laãn cuûa caùc ngöôøi pheâ bình hôn laø giaûi thích caùi tinh hoa cuûa cuûa taùc phaåm bò pheâ bình (17).

I. GIAI CAÁP .

Trong quyeån Nguyeãn Du vaø truyeän Kieàu, Nguyeãn Baùch Khoa nhaém ñaû kích ‘’ñaúng caáp nho só’’ (14) , ‘’ ñaúng caáp vaên thaân’’(22), ‘’ñaúng caáp só phu’’ (29) cuûa Nguyeãn Du. OÂng keát luaän: ‘’ Ñaúng caáp Nguyeãn Du ñieâu taøn, huyeát toäc dieâu taøn’’(38). Vaø ‘’Truyeän Thuùy Kieàu ñaõ keát tinh ñöôïc caù tính aáy moät caùch myõ maõn cuõng nhö noù ñaõ keát tònh ñöôïc ñaúng caáp tính Nguyeãn Du vaø phaûn chieáu xaõ hoäi ñöông thôøi vôùi Nguyeãn Du’’ (76)..

Maùc goïi laø giai caáp (class) coøn Nguyeãn Baùch Khoa thì goïi laø ñaúng caáp. ( Chuùng ta khoâng roõ thaâm yù cuûa oâng nhö theá naøo).

Tröôùc Maùc, giai caáp laø moät töø ngöõ raát phoå bieán nhöng raát mô hoà. Töï ñieån Thanh Nghò ghi: ‘’Giai caáp laø baäc thöù cuûa con ngöôøi trong xaõ hoäi’’.

Trong Haùn Vieät töø ñieån, Ñaøo Duy Anh ñònh nghóa:’’Haïng ngöôøi trong xaõ hoäi (social classe)’’.

Quyeån Oxford Advanced’ Learner’s Dictionary cuûa A.S. Hornby ñònh nghóa giai caáp ( class) laø moät nhoùm ngöôøi cuøng ñòa vò xaõ hoäi vaøkinh teá.

Ñònh nghóa naøy ñöôïc coi laø ñuùng nhaát.

Tröôùc ñaây, Nguyeãn Coâng Tröù vieát:

‘’Daân höõu töù só vi chi tieân’. Lieät keâ naøy cuõng khoâng roõ raøng. Só noâng coâng thöông laø boán ngheà, hay laø boán loaïi ngöôøi, hay boán giai caáp?

TaïÏi Aán Ñoä, tröôùc thôøi Phaät ra ñôøi ñaõ coù boán giai caáp laø Baø La moân ( giaùo só), quyù toäc ( Saùt Ñeá Lôïi), bình daân (tyø xaù) vaø noâ leä ( Thuû Ñaø La) . Baø La moân vaø SAÙt ñeá LôïÏi laø giai caáp thoáng trò coøn tyø xaù vaø thuû ñaø la la giai caáp bò trò. Boán giai caáp naøy khoâng ngoài chung vôùi nhau, vaø ñôøi ñôøi noái tieáp giai caáp cuûa mình. Söï thaät, boán giai caáp naøy laø do tín ngöôõng hoaëc do truyeàn thoáng, vì nhöõng ngöôøi giaøu coù vaø chöùc töôùc cao vaãn bò khinh mieät vì giai caáp thaáp heøn. SöÏ cao thaáp cuûa giai caáp ôû ñaây laø do thieän quaû hay aùc baùo cuûa ñôøi tröôùc chöù khoâng phaûi do tieàn baïc, ñòa vò xaõ hoäi.

Taïi Anh quoác, sau ñeä nhò theá chieán naûy sinh nhieàu giai caáp nhö laø giai caáp thöôïng löu, trung löu vaø vaø haï löu, giai caáp thôï thuyeàn coù kyõ xaõo, thôï thuyeàn khoâng kyõ xaõo cuøng giai caáp noâng daân. Roài coøn haïng treû con lao ñoäng khoaûng 14 tuoåi, rôøi gheá nhaø tröôøng ñeå möu sinh, vaø treû con thöôïng löu, ñöôïc ñi hoïc, vaø vaøo ñaïi hoïc. Xe coä, tröôøng hoïc, caùc raïp haùt ñeàu coù nhöõng phaân bieät giai caáp. Nhöng chính phuû Anh ñaõ coù nhöõng bieän phaùp laøm giaûm hoá ngaên caùch trong xaõ hoäi nhö laø coâng baèng veà y teá, giaùo duïc, thueá maù. . .

Ngaøy nay, ngöôøi ta chia ra taùm giai caáp trong xaõ hoäi coâng nghieäp, vaø sau ñaây laø boán giai caáp ñaàu:

1. Thöôïng löu baäc nhaát:

Nhöõng giaùm ñoác vaø nhaân vieân chuyeân nghieäp, trong ñoù coù caùc giaùm ñoác, caùc nhaân vieân haønh chaùnh vaø só quan cao caáp quaân ñoäi vaø caûnh saùt, caùc baùc só, giaùo sö, luaät sö. . .

2. Thöôïng löu baäc hai

Goàm nhöõng ngöôøi thuoäc ngaønh ngheà chuyeân moân nhö y taù, kyù giaû, ngheä só, nhaïc só, só quan quaân ñoäi vaø caûnh saùt baäc trung.

3. Ngheà nghieäp trung gian: thö kyù, taøi xeá xe vaän taûi.

4. Nhaân vieân thöôøng: noâng daân, nhaø xuaát baûn, taøi xeá taxi, ngöôøi lau cöûa, thôï sôn, ngöôøi trang trí nhaø cöûa. . .

Trong Vaên Chöông Truyeän Kieàu, Nguyeãn Baùch Khoa ñaõ phaân chia xaõ hoäi Vieät Nam thaønh nhieàu giai caáp: -phong kieán - tö saûn - tieåu tö saûn.(17)

Trong Kinh Thi Vieät Nam, oâng cho só noâng, coâng thöông laø boán ñaúng caáp (101). Chöa coù moät taøi lieäu naøo cho bieát coù bao nhieâu tieàn baïc thì goïi laø tö saûn, vaø tieåu tö saûn. Taïi Vieät Nam, nhöõng ngöôøi biï goïi laø trí thöùc tieåu tö saûn phaàn ñoâng laø ngöôøi ngheøo, vaø nhöõng ngöôøi cha oâng laøm ñaïi thaàn trong trieàu nhöng ñeán ñôøi hoï thì ngheøo xaùc xô. Vaäy hoï laø giai caáp thoáng trò hay giai caáp bò trò?

Noùi toùm laïi, giai caáp, giaøu, ngheøo, xaáu ñeïp laø nhöõng töø ngöõ raát mô hoà, phöùc taïp, chuùng ta vieát tieåu thuyeát, laøm thô thì ñuôïc nhöng ñem aùp duïng vaøo chính trò ñeå phaân bieät baïn thuø thì raát nguy hieåm, hoaëc ñem vaøo pheâ bình vaên hoïc laïi caøng sai laïc vì baûn chaát khoâng roõ raøng cuûa giai caáp. Chính Nguiyeãn Baùch Khoa ñaõ luùng tuùng vaø laàm laãn khi xeáùp haïng tö saûn vaø tieåu tö saûn. Chaúng haïn oâng xeâp loaïi Phaïm Quyønh, Traàn Troïng Kim, Vuõ Ñình Long, Nguyeãn Trieäu L:uaät, Nguyeãn Töôøng Tam . . . laø tö saûn (42), Ñaøo Duy Anh, Hoaøi Thanh, Löu Troïng Lö, Xuaân Dieäu. . . laø tieåu tö saûn (48). Chuùng ta khoâng hieåu oâng caên cöù vaøo ñaâu ñeå laøm vieäc phaân loaïi naøy? Trong giai caáp phong kieán, vua laø giai caáp thoáng trò, baùch quan laø giai caáp bò trò. Trong moät huyeän, quan huyeän laø giai caáp thoáng trò, coøn caùc thaày thöøa thì thuoäc giai caáp bò trò, nhöng khi ra ngoaøi quaàn chuùng, caùc thaày ñeà laïi laø giai caáp thoáng trò. Ngöôøi coù moät trieäu thì giaøu hôn ngöôøi coù möôøi vaïn, nhöng ngöôøi coù moät ngaøn laïi ñöôïc coi laø giaøu hôn keû chæ coù moät xu. Vaäy ai giaøu? Ai ngheøo, ai tu saûn, ai voâ saûn?

Hôn nöõa, giai caáp nhieàu khi chæ laø moät hình aûnh, moät danh töø, moät löïc löôïng khoâng thöïc. Marx ñeà cao giai caáp voâ saûn , giai caáp coâng nhaân laø löïc löoïng caùch maïng tieân tieán, laø giai caáp laõnh ñaïo.

Taïi Vieät Nam, trong thôøi khaùng chieán, hoï keâu goïi caùc coâng nhaân, noâng daân tham gia löïc löôïng chieán ñaáu. Nhöõng baùc thôï moäc, thôï reøn, thôï hoà ñeàu cho mình thuoäc veà giai caáp laõnh ñaïo cho neân raáùt phaán khôûi ñem thaân tranh ñaáùu. Nhöng khi thaønh coâng, saép laïi coã baøn, môùi bieát mình chæ laø coâng nhaân laøm aên caù theå. Theo Marx, chæ nhöõng coâng nhaân laøm vieäc trong nhöõng nhaø maùy lôùn cuûa tö baûn thì môùi goïi laø coâng nhaân, laø giai caáp coâng nhaân, laø giai caáp voâ saûn. Ngaøy tröôùc, hoï duøng nhöõng teân ñaàu troäm ñuoâi cöôp nhö Traàn Quoác Hoaøn, nay thì nhöõng ngöôøi nhö vaäy ñöôïc goïi laø voâ saûn löu manh, bò toáng vaøo traïi giam. Lenin cöôùp chính quyeàn taïi Nga, laäp neân ñaûng coäng saûn nhöng taïi Nga luùc naøy, giai caáp voâ saûn cuõng khoâng ñöôïc laø bao, ña soá laø noâng daân. Taïi Trung Hoa, Vieät Nam giai caáp thôï thuyeàn raát ít, gaàn nhö laø khoâng coù. Thaønh thöû löïc löôïng voâ saûn laø khoâng coù nhöng vì nhu caàu chính trò, ngöôøi ta cöù hoâ haøo giai caáp coâng nhaân laõnh ñaïo, coâng nhaân tieân tieán trong khi thöïc teá khoâng coù giai caáp coâng nhaân hay raát ít coâng nhaân thuoäc haïng voâ saûn theo quan dieåm cuûqa Marx. Giai caáp coát caùn laø giai caáp voâ saûn ñaõ khoâng coù thì giai caáp tö baûn, tieåu tö saûn ñeàu laø nhöõng danh töø khoâng thöïc ôû taïi nhieåu quoáùc gia. Mao Traïch Ñoâng ngay thaúng vaø thoâng minh hôn HoàÀ Chí Minh, ñaõ caõi laïi Marx vaø Lenin vaø cho raèng noâng daân môùi laø löïc löôïng caùch maïng.

Moät khi ñaõ khoâng coù giai caáp voâ saûn, giai caáp tö saûn vaø tieåu tö saûn thì nhöõng khaùi nieäm yù thöùc heä phong kieán, yù thöùc heä tö saûn , yù thöùc heä tieåu tö saûn laø khoâng coù thöïc, laø hoà ño, saùo roãng, voâ yù thöùc vaø mô hoà khi aùp duïng cho vaên hoïc Vieät Nam , nhaát laø khi pheâ bình, nghieân cöùu Nguyeãn Du vaø truyeän Kieàu. Nguyeãn Baùch Khoa chæ laø con veït khi duøng caùc khaùi nieäm yù thöùc heä vaø ñaúng caáp theo Marxism.

Marx ñeà cao giai caáp voâ saûn vaø heát söùc ca tuïng giai caáp naøy vaø keátá toäi tö baûn laø boùc loät. Giai caâùp tieåu tö saûn, phong kieán cuõng bò ñoàng hoùa laø keû thuø cuûa voâ saûn.Vì thieáu coâng minh, vì thieân leäch chuû quan, Marx ñaõ toång quaùt hoùa giai caáp . Taát caû moïi ngöôøi thuoäc giai caáp phong kieán, tö saûn, tieåu tö saûn laø laïc haäu, phaûn ñoäng coøn moïi ngöôøi thuoäc giai caáp voâ saûn laø tieân tieán, laø trí tueä ñænh cao.. Nhaän ñònh naøy ñöa ñeán söï choân soáng taäp theå nhaân loaïi, vaø boû tuø haøng ngaøn, haøng vaïn con ngöôøi voâ toäi. Ñaây laø moät nhaän ñònh sai laàm vì raát nhieàu tröôøng hôïp, caù nhaân ñoùng moät vai troø quan troïng, caù nhaân khoâng chòu traùch nhieäm veà caùc ‘’toäi toå toâng’’. Vì nhaän ñònh naøy, Nguyeãn Baùch Khoa ñi ñeán vieäc keát toäi giai caáp phong kieán, ñaúng caáp quyù toäc vaø con ngöôøi Nguyeãn Du ñeàu xaáu. Nguyeãn Baùch Khoa keát toäi Nguyeãn Du vaø ñaúng caáp quyù toäc luùc naøy’’thôø vua thôø chuùa, boû nöôùc gheùt daân’’ (55) khi Nguyeãn Khaûn dieät tröø kieâu binh, vaø moät soá trung thaàn nhaø Leâ trong ñoù coù Nguyeãn Du toân phuø Leâ Chieâu Thoáng.OÂng cho kieâu binh laø nhaân daân vaäy thì khi daân chuùng vaây baét kieâu binh, hoï laø nhaân daân hay ai? OÂng beânh vöïc Quang Trung, keát toäi Nguyeãn Du choáng Taây sôn. Söï thöïc thì Nguyeãn Hueä cuõng nhö Nguyeãn Nhaïc khi leân ngoâi vua laø ñaõ giaõ töø giai caáp noâng daân vaø ñaõ trôû thaønh giai caáp phong kieán! Trong Vaên Chöông Truyeän Kieàu, Nguyeãn Baùch Khoa cho raèng Nguyeãn Du thuoäc giai caáp thaát baïi, ñieàu naøy cuõng sai. Trieàu ñaïi naøo cuõng coù nhöõng thaønh coâng vaø thaát baïi. Ta khoâng theå noùi phong kieán ñôøi Leâ thaát baïi vì Leâ LôïÏi ñaõ thaønh coâng trong cuoäc khaùng chieán choáng quaân Minh, vaø caùc vua qua trieàu ñaïi sau nhö Leâ Thaùnh Toâng, Ngoâ Só Lieân ñaõ xaây döïng moät xaõ hoäi vaø moät neàn vaên hoùa toáp ñeïp. Caùc trieàu ñaïi sau suy ñoài cuõng laø leõ taát nhieân cuûa quy luaät thònh suy bæ thaùi, nhöng nhaø Leâ khoâng boùc loät daân chuùng, khoâng gaây ra caûnh nuùi xöông soâng maùu nhö caùc trieàu ñaïi ôû theá kyû XX.

Laïi nöõa, Nguyeãn Du ñaõ ñöùng trong trieàu Nguyeãn, ñöùng veà phe Gia Long neân khoâng theå noùi Nguyeãn Du thaát baïi vaø giai caáp só phu thaát baïi. Duø Nguyeãn Du mang maëc caûm haøng thaàn lô laùo, so vôùi nhieàu ngöôøi, oâng vaãn laø keû ñöôïc öu ñaõi. Vaû laïi ta khoâng theå noùi giai caáp quyù toäc luùùc naøy thaát baïi, vì coù ba lôùp quyù toäc, ba lôùp só phu. Lôùp theo Taây sôn dó nhieân bò thaát baïi, bò tieâu dieät, nhöng daãu sao hoï ñaõ chieán thaéng quaân Thaùi vaø quaân Thanh. Vaø lôùp cöïu thaàn nhaø Leâ cuõng ñuôïc taân chuùa voã veà, khoâng vinh hoa phuù quyù thì cuõng khoâng bò haønh haï nhuïc nhaõ.Phe quyù toäc theo Nguyeãn AÙnh taát nhieân laø ñaïi thaéng lôïi! Xaõ hoäi cuûa vua Gia Long laø moät thaønh coâng veà khai môû giang sôn mieàn Nam, laø moät veát son lôùn trong lòch söû maø nhöõng tay Marxit vìõ thieân kieán ñaø phuû nhaän, nhöng sau naøy ngöôøi Nga ñaõ heát söùc ca tuïng Nguyeãn AÙnh. ? Truyeän Kieàu ra ñôøi vaøo trieàu Nguyeãn theá maø Nguyeãn Baùch Khoa laïi cöù coät vaøo trieàu Leâ laø moät trieàu ñaïi coù nhieàu bieán coá ñeå buoäc toäi Nguyeãn Du vaø giai caáp quyù toäc, keû thuø giai caáp voâ saûn! Hôn nöõa, Nguyeãn Baùch Khoa luoân noùi ñeán yù thöùc heä phong kieán, yù thöùc heä tö saûn, vaø yù thöùc heä tieåu tö saûn nhöng yù thöùc heä ñoù chæ laø moät môù danh töø troáng roãng vì ñaúng caáp naøo thì cuõng chæ coù hai con ñöôøng laø yeâu hay gheùt truyeän Kieàu. Chöù khoâng heà boäc loä yù thöùc heä naøo.

Noùi toùm laïi. Nguyeãn Baùch Khoa luoân töï haøo laø phöông phaùp khoa hoïc nhöng söï thöïc phöông phaùp cuûa oâng chuû quan, thieân kieán, tuyø tieän vaø khoâng khoa hoïc.

II. XAÕ HOÄI

Ngöôøi coäng saûn quan nieäm con ngöôøi laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi. Nguyeãn Baùch Khoa vieát: ‘’ Caùi goïi laø baûn theå cuûa con ngöôøi chæ laø nhöõngaûn vaät cuûa nhöõng töông quan xaõ hoäi (69).

Nguyeãn Baùch Khoa cuõng nhö nhöõng nhaø Marxist cho raèng xaõ hoäi aûnh höôûng ñeán caù nhaân con ngöôøi. OÂng vieát: ‘’taát caû tình caûm, tö töôûng naêng khieáu saùng taùc cuûa caù nhaân ñeàu do xaõ hoäi, do ñaúng caáp cung cho caû’’ (162). Vaø duø taøi naêng xuaát chuùng ñeán ñaâu, moät ngheä só cuõng khoâng vöôït ra ngoaøi ñöôïc thôøi ñaïi (162). Töø ñoù, hoï keát toäi nhöõng ai soáng trong xaõ hoäi phong kieán, tö baûn ñeàu laø nhöõng con ngöôøi xaáu laø keû thuø cuûa giai caáp voâ saûn. Nguyeãn Du thuoäc ñaúng caáp só phu cho neân Nguyeãn Baùch Khoa cheâ bai oâng ñuû ñieåu. Coù raát nhieàu vaán ñeà veà quan ñieåm naøy.

Chuùng ta cuõng ñoàng yù xaõ hoäi coù aûnh höôûng ñeán con ngöôøi nhöng ñoâi khi con ngöôøi taïo ra xaõ hoäi, chính anh huøng taïo thôøi cuoäc. Chính caùc nhaø tö töôûng nhö J.J Rousseau, Montesquieu taïo ra caùch maïng Phaùp 1789 vaø xaây döïng theå cheá daân chuû taïi nhieàu nöôùc. Chính Marx, Engels, Lenin taïo ra chuû nghóa coäng saûn vaø ñem laïi khuûng boá vaø cheát choùc cho toaøn caàu.

Con ngöôøi thoaùt khoûi caùi voû giai caáp cuûa mình vaø vöôït ra ngoaøi thôøi ñaïi vaø giai caáp cuûa mình. Marx, Engels, Lenin, Mao Traïch Ñoâng , HOÀ Chí Minh, Phaïm Vaên Ñoàng, Voõ Nguyeân Giaùp xuaát thaân giai caáp tö baûn vaø phong kieán ñaõ theo chuû nghóa coäng saûn. Con ngöôøi laø vaät theå xaõ hoäi, mang tính xaõ hoäi nhöng noù cuõng mang ñaëc tính caù nhaân, nhaát laø trong sinh hoaït vaên hoïc ngheä thuaät. Chính caùi caù nhaân naøy ñöa tôùi höùng khôûi vaø oùc saùng taïo trong khi taäp theå hay xaõ hoäi boùp ngheït saùng taïo. Trong vaên ngheä Vieät Nam, Nhaát Linh khaùc Khaùi Höng, Vuõ Troïng Phuïng khaùc Nguyeãn COÂng Hoan, Xuaân Dieäu khaùc Quaùch Taán, Traàn Daàn khaùc Toá HöõÕu. Trong chính trò cuõng vaäy. Trotsky khaùc Stalin; Ñaëng Tieåu Bình, Chu Aân Lai khaùc Mao Traïch Ñoâng

Neáu cho raèng thieân taøi do xaõ hoäi coáng hieán thì taïi sao xaõ hoäi coù nhieàu ngöôøi maø moät mình Nguyeãn Du thaønh coâng veà truyeän Kieàu?

Hôn nöõa, con ngöôøi coù töï do, coù tinh thaàn ñoäc laäp vaø tö chaát rieâng, khoâng lieân heä ñeán ñaúng caáp hay xaõ hoäi. Vaø xaõ hoäi laø moät thöïc traïng ña nguyeân, khoâng theå laáy caùi aùo xaõ hoäi, toân giaùo, ñaúng caáp ñeå ñaùnh giaù moät ngöôøi hay moät taäp theå. Trong haøng vaïn só phu ôû theá kyû 19, taïi sao moät mình Nguyeãn Du noåi baät moät vaên taøi maø Truyeän Kieàu laø moät tuyeät taùc qua bao theá heä? Khoâng theå baûo giai caáp phong kieán cuûa trieàu Nguyeãn ñaàu haøng ,baùn nöôùc vì Haøm Nghi, Thaønh Thaùi, Duy TAÂn ñaõ anh duõng chieán ñaáu. Trong khi haøng trieäu tö baûn lo laøm giaøu, taïi sao Marx, Engels laïi uûng hoä giai caáp voâ saûn? Nhö vaäy coù phaûi vieäc keát toäi toaøn theå phong kieán, tö baûn laø moät ñieân roà, taøn baïo hay khoâng? Nhö vaäy vieäc duøng ñaúng caáp ñeå pheâ phaùn Nguyeãn Du laø moät sai laàm, duøng quan ñieåm xaõ hoäi ñeå beâu xaáu con ngöôøi cuõng laø moät ñieàu quaù ñaùng..

Tuy nhieân, trong lyù luaän, ñoâi khi oâng maâu thuaãn, oâng cho raèng caù nhaân cuõng coù nhöõng yeáu toá quyeát ñònh. Trong coâng trình saùng taùc ngheä thuaät ,oâng ñeà caäp ñeán boán nguyeân nhaân chính maø trong ñoù coù heä thoáng bieåu töoäng cuûa xaõ hoäi vaø caù theå taâm lyù cuûa ngheä só (110).. OÂng cuõng noùi ñeán’’ bieät taøi cuûa caù nhaân ngheä só ‘’(114) trong vieäc hình thaønh taùc phaåm. Nhö vaäy, nhöõng quan ñieåm xaõ hoäi, giai caáp nhieàu khi chæ laø phuø phieám, laø dao to buùa lôùn khoâng caàn thieát.

Moät ñieàu ñaùng neâu leân laø caùc nhaø pheâ bình Marxistø cho raèng vaên chöông phaûn aùnh xaõ hoäi, hoï luoân duøng taùc phaåm ñeå chöùng minh xaõ hoäi phong kieán vaø tö baûn laø thoái naùt, suy taøn, phaûi nhöôøng choã cho chuû nghóa coäng saûn,. Söï thöïc vaên chöông laø moät taùc phaåm töiôûng töôïng, khoâng phaûi laø nhöõng trang söû coù giaù trò. Nhöõng hình aûnh trong phim cowboys laø töôûng töôïng, khoâng phaûi xaõ hoäi Myõ laø baén gieát nhö theá. Khoâng theå ñem nhöõng truyeän gaõ baùn tô, quan huyeän tham oâ, vaø ñem truyeän Thuùc sinh chôi bôøi, vaø caùc oå nheàn nheän cuûa Tuù Baø, Baïc Baø ñeå cho raèng trieàu Leâ, trieàu Nguyeãn phong kieán thoái naùt. Maët khaùc, nhieàu khi xaõ hoäi vaø chính trò hoaøn toaøn khaùc nhau. Xaõ hoäi naøo maø chaúng coù tham oâ, huû hoùa, troäm cöôùp vaø maõi daâm? Nöôùc Myõ huøng maïnh nhaát theá giôùi nhöng vaãn coù nhieàu teä naïn xaõ hoäi. Khoâng phaûi vì nhöõng vuï baét coùc, gieát ngöôøi vaø haõm hieáp maø maø baûo nöôùc Myõ ñang daãy cheát!

III. BIEÄN CHÖÙNG PHAÙP

Trong VAÊn Chöông Truyeän Kieàu, Nguyeãn Baùch Khoa ñeà cao Bieän Chöùng Phaùp, cho raèng ñaây laø phöông phaùp tuyeät dieäu ñeå phaân tích, pheâ bình vaên hoïc. ‘’Nhöõng vieäc moå xeû, giaûi thích, phaân tích aáy, ta chæ coù theå laøm ñöôïc myõ maõn. . . khi naøo ta lónh hoäi vaø kheùo bieát aùp duïng bieän chöùng phaùp duy vaät. Chæ coù duøng bieän chöùng phaùp duy vaät môùi coù theå hieåu ñöôïc chaát thô kia,thöôûng thöùc ñöôïc caùi ñeïp kia, caûm thoâng ñöôïc linh hoàn kia ñaùnh giaù ñöôïc thieân taøi kia (83).

OÂng khaúng ñònh:

Khoâng coâng nhaän nhöõng keát quaû röïc rôõ cuûa khoa hoïc hieän taïi , khoâng taùn thaønh vaø aùp duïng bieän chöùng phaùp duy vaät, cöù khö khö coá chaáp oâm laáy nhöõng quan nieäm ñaõ loãi thôøi veà linh hoàn, veà thieân taøi veà caùi ñeïp, veà ngheä thuaät: ñoù laø thaùi ñoä cuûa nhöõng ngöôøi phaûn ñoäng (81).

Thöïc rabieän chöùng phaùp (dialectic) chæ laø moät trong nhöõng phöông phaùp lyù luaän, phöông phaùp tìm hieåu vaø thöû nghieäm chaân lyù . Bieän chöùng phaùp coù töø thôøi Socrate. qua Heùgel roài ñeán Marx. Marx ñaët teân cho moân lyù luaän cuûa oâng laø Duy vaät bieän chöùng phaùp (dialectical mateùrialism) . Duy vaät bieän chöùng phaùp laø phöông caùch tìm hieåu thöïc taïi nhö laø tö töôûng, caûm xuùc vaø theá giôùi vaät chaát. Duy vaät bieän chöùng phaùp laø moät noái keát cuûahai töø ngöõ duy vaät vaø bieän chöùng phaùp, vaø ñaây laø lyù thuyeát cô baûn cuûa hoïc thuyeát Marx. Thuyeát naøy cho raèng caùc söï kieän chính trò vaø lòch söû sinh ra laø do nhöõng maâu thuaãn cuûa caùc löïc löôïng xaõ hoäi taïo ra bôûi nhu caàu cuûa con ngöôøi.

Phan Vaên HuøØm tröôùc ñaây ñaõ vieát veà bieän chöùøng phaùp, oâng ñem thí duïï quaû tröùng vaø haït thoùc ñeå noùi veà söï dieãn bieán cuûa caùc vaät trong quaù trình hình thaønh vaø maâu thuaãn. Nhöng quaû tröùng vaø haït thoùc thì quaù trình phaùt trieån vaø chu kyø hoaït ñoäng cuûa noù quaù roõ reät, coøn hieän töôïng xaõ hoäi vaø chính trò thì khoâng nhö theá. Neáu bieän chöùng phaùp quaû thaàn saàu quyû khoác nhö lôøi quaûng caùo, Marx ñaõ khoâng thaát baïi khi nhaän ñònh:

- tö baûn ñang daãy cheát, giai caáp voâ saûn ñaøo moà choân tö baûn. Söï thaät nay coäng saûn ñaõ cheát vaø moät soá ñang toàn taïi baèng ñoàng tieàn tö baûn.

- Xaõ hoäi coäng saûn giaøu maïnh gaáp möôøi tö baûn. Söï thaät nôi naøo coù coäng saûn laø maát töï do vaø ngheøo ñoùi.

- Xaõ hoäi chuû nghóa thaønh coâng ôû Ñöùùc vaø phaùt trieån toaøn theá giôùi. Söï thöùc nöôùc Nga laø moät nöôùc kyõ ngheä laïc haäu ñaõ laøm baù chuû theá giôùi coäng saûn, vaø coäng saûn chæ maïnh ôû caùc nöôùc thuoäc ñòa vaø ngheøo.

Bieän chöùng phaùp ñaõ chöùng toû nhieàu sai laàm khuûng khieáp, e coøn teä hôn nhöõng moân töû vi, chæ tay hay nhaân töôùng hoïc. Moân boùi toaùn chæ laøm cho chuû nhaân maát vaøi traêm baïc Vieät Nam hay moät con gaø trong khi bieän chöùng phaùp vaø trieát hoïc Marx gaây ra soâng maùu nuùi xöông .

Marx laïi cho raèng xaõ hoäi môùi toát hôn xaõ hoäi cuõ nhöng thöïc teá xaõ hoäi cuõ nhieàu khi laïi toát hôn xaõ hoäi môùi, vaø caùi môùi khoâng thay theá caùi cuõ, traùi laïi caùi môùi non yeåu, cheát tröôùc caùi cuõ. Xaõ hoäi vaø cuoäc ñôøi laø nhöõng söï keá tieáp khoâng ngöøng. Xaõ hoäi ñi tröôùc ñaët neàn taûng cho xaõ hoäi sau. Heùgel ñaët neàn taûng cho Marx, vaø Marx thöøa keá Heùgel chöù khoâng huûy dieätt Heùgel. Khoâng phaûi tö baûn gieát phong kieán, vaø coäng saûn choân soáng tö baûn nhö Marx nhaän ñònh. Tö baûn ra ñôøi töø phong kieán vì tieàn baïc, voán lieáng vaø khoa hoïc cuûa buoåi ñaàu tö baûn laø cuûa nhöõng nhaø giaøu cuûa cheá ñoä phong kieán. Chính con caùi cuûa nhöõng tö baûn hoaëc phong kieán ñaõ taïo ra coäng saûn coøn giai caáp coâng nhaân khoâng coù moät vai troø tích cöïc trong lòch söû ngoaïi tröø vieäc caàm suùng vaø xoâng vaøo choã cheát. CaùÙc giai caáp ra ñôøi khoâng phaûi laø ñieàu taát yeáu vì trong khi coäng saûn daáy leân vaø chinh phuïc moät nöûa theá giôùi, phong kieán vaø tö baûn vaãn toàn taïi. Phong kieán khoâng ngaên caûn söï phaùt trieån cuûa tö baûn vì taïi Anh quoác vaø Nhaät baûn, cheá ñoä daân chuû vaãn coøn vaø hai nöôùc vaãn laø hai quoác gia tö baûn huøng maïnh. Vaäy chuùng ta khoâng caàn phaûi maït saùt phong kieán, keát toäi ñaúng caáp quan laïi, phong kieán hay só phu cuûa Nguyeãn Du.

Quan ñieåm giai caáp ñaáu tranh chæ taïo theâm haän thuø, ngheøo ñoùi vaø maát töï do.. Truyeän Kieàu ñöôïc quaàn chuùng öa thích vì Nguyeãn Du laø moät thieân taøi ñaõ saùng taùc neân nhöõng vaàn thô traùc tuyeät laøm rung ñoäng loøng ngöôøi. Giai caáp coù aûnh höôûng ñeán thieân taøi nhöng cuõng coù theå laø khoâng vì giai caáp quyù toäc vaø só phu thì raát nhieàu nhöng coù maáy Nguyeãn Du. Moãi khoa hoïc coù moät phöông phaùp rieâng. Ñöøng ñem thuaät laõnh ñaïo chính trò vaøo vaên hoïc. Ñöøng muôïn oai huøm cuûa khoa hoïc maø run nhaùt khæ. Ñöøng cao ngaïo maø cho raèng ta coù theå ñaët ra nguyeân taéc, ñònh luaät cho moïi khoa hoïc, hoaëc laø ta ñaõ thoâng suoát moïi quy luaät xaõ hoäi vaø töï nhieân! Nguyeãn Baùch Khoa coå voõ cho thuyeát Mac xit vaø duy vaät bieän chöùng phaùp nhöng khi aùp duïng vaøo vaên hoïc, oâng ñaõ thaát baïi. Nguyeãn Baùch Khoa noùi voøng vo, lyù thuyeát oàn aøo maø thöïc teá oâng noùi raát ít veà vaên chöông truyeän Kieàu. Quyeån Vaên CHöông Truyeän KIeàu daøy 166 trang nhöng chæ ôû phaàn thöù ba goàm 40 trang cuoái môùi thöïc söï noùi ñeán vaên chöông truyeän Kieàu.

Baøn veà caùi hay cuûa truyeän Kieàu, Nguyeãn Baùch Khoa vieát: ‘’Truyeän Kieàu laø moät aán töôïng.ñaäm ñaø veà söïï bò thua.’’(129), .. . Moät xaõ hoäi nhö theá, moät ñaúng caáp nhö theá,. . .cuõng kyù sinh, cuõng thaát baïi, cuõng ñaàu haøng cheá ñoä, cuõng haän meânh moâng, saàu meânh moâng- laøm gì maø khoâng saûn ra ñöoäc moät taäp thô nhö taäp Ñoaïn Tröôøng Taân Thanh (145)

Baøn veà chaát thô, trong Vaên Chöông Truyeän Kieàu, oâng cuõng cho raèng thô Kieàu hay laø do giai caáp phong kieán laø suy ñoài, buoàn thaûm. OÂng vieát:

‘’Toùm laïi, chaát thô laø yù thöùc keát tinh cuûa moät cô caáu sinh lyù vaø taâm lyù ñang ôû vaøo traïng huoáng suy ñoài. noÙ laø söï traàm muoän theâ thaûm (87)

Ñieàu naøy cuõng noùi leân moät Nguyeãn Baùch Khoa luùng tuùng. Teù ra xaõ hoäi xaáu xa laïi ñeû ra nhöõng tuyeät phaåm hay sao? Nguyeãn Baùch Khoa cuõng khoâng giaûi thích taïi sao moät xaõ hoäi thaät baïi, suy ñoài, traàm buoàn laïi sinh ra nhöõng taùc phaåm coù giaù tri?

Nguyeãn Baùch Khoa laïi maâu thuaãn khi noùi veà thô Ñoïan Tröôøng Taân Thanh. OÂâng cho raèng caùi hay cuûa Kieàu chính laø luïc baùt, nhöng oâng laïi baûo raèng ‘’ ta phaûi nhaän thaáy ngay caùi coát caùch oám yeáu cuûa noù. . . Ñoaïn thô luïc baùt naøo tuyeät dieäu laø ñoaïn thô tieáng baèng hôn haún tieáng traéc moät daàu moät vôùi. CAÂu thô luïc baùt naøo maø du döông thaùnh thoùt aáy laø tieáng baèng ñaõ uy hieáp haún tieáng traéc – neáu khoâng phaûi laø quaân bình (154). Nhaän ñònh naøy cho thaáy Nguyeãn Baùch Khoa chaúng hieåu gì veà thô vaø aâm nhaïc. Caùc thi só khoâng duøng nhieàu vaàn traéc vì khoå ñoäc. Hôn nöõa, trong quyeån Kinh Thi Vieät Nam, oâng vieát:’’ Haún ai cuõng thöøa bieát caùi ñieäu thô thích duïng nhaát cho ngöôøi Vieät Nam ta laø loái luïc baùt. Loái naøy ñöôïc coi nhö hình thöùc thi ca thieân baåm rieâng cuûa daân Vieät Nam ñaõ coù saün töø khi laäp quoác ( 212). Ñieàu naøy cho thaáy Nguyeãn Baùch Khoa luùc muoán ñeà cao noâng daân thì ca tuïng ca dao laø taøi hoa, haøo huøng, luùc muoán keát toäi thi só tö saûn hay phong kieán thì cho raèng luïc baùt laõng maïn, yeáu keùm, ru nguû, reân ræ. . .

Neáu cho raèng truyeän Kieàu laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi phong kieán thaát baïi, thoái naùt taïi sao laïi ñöôïc ña soá quaàn chuùng yeâu thích? Coøn noùi truyeän Kieàu hay laø nhôø theå dieäu luïc baùt nhöng nhieàu taùc giaû laøm thô luïc baùt maø khoâng hay baèng KIeàu nhö caùc truyeän Hoaøng Tröøu, Lyù COÂng Cuùc Hoa, Phaïm Coâng CUÙc Hoa, Thaïch Sanh Lyù Thoâng?

(5) The National Statistics Socio-economic Classifications.

< http://www.hewett.norfolk.sch.uk/curric/soc/class/NS.htm >

(6) Vuõ Ngoïc Phan. Nhaø Vaên Hieän Ñaïi.III, Soáng Môùi. SG, 1959.