Tuesday, September 4, 2012

NGUYỄN THIÊN THỤ * TRUNG ĐẠO



 THUYẾT TRUNG ĐẠO - tránh các c¿c Çoan.


I. TRIT LÝ CHO M†I NGЩI

Tri‰t lš Trung ñåo trܧc tiên ÇÜ®c dåy cho chÜ tæng, sau dåy cùng v§i các ÇŒ tº tåi gia.XuÃt gia hay tåi gia ÇŠu có th‹ áp døng Trung Çåo trong viŒc tu tÆp và trong Ç©i sÓng thÜ©ng nhÆt.

1. NH

N TH­C TRONG THỰC TI•N

NgÜ©i ƒn ñ¶ cÛng nhÜ m¶t sÓ ngÜ©i các nܧc, khi nghe nói ljn viŒc tu hành là nghï ljn viŒc kh° hånh. Không kh° hånh thì không phäi là nhà tu hành. Ban ÇÀu, Ngài Çã theo con ÇÜ©ng kh° hånh, nhÜng  Ngài låi thÃy quan niŒm Çó sai lÀm.  Ngài tØ bÕ kh° hånh Ç‹ theo con ÇÜ©ng m§i, m¶t con ÇÜ©ng cách mång trong lŠ lÓi tu hành. Cu¶c cách mång này không phäi là do ki‰n thÙc suông  mà là do th¿c t‰ chÙng nghiŒm. Cuc đời ca đức Pht là mt minh chng cho điŠu này. Đức Pht đã t b cuc sng dt lc ca mt v đông cung thái t để đi cu đạo. Ban đầu Ngài theo truyn thng hành kh ca Bà La Môn giáo và dân tc n Độ. Thân hình m yếu, tinh thn hao mòn, Ngài vn không đạt được gii thoát. Ngài nghĩ rng vic hành xác không phi là mt phương pháp tt. ñó là m¶t cu¶c cách mång vŠ ÇÜ©ng lÓi tu tÆp, khác v§i truyŠn thÓng kh° hånh cûa ƒn ñ¶. Ngài bèn xung sông tm ra và dùng bát sa ca mt cô gái cúng dường.  Vì vy, Ngài đã chng ng. Điu này cho ta thy cuc sng quá sung sướng và quá cc kh đều là nhng cc đoan cn xa lánh.
            Ngài Çã nh¡c låi quá khÙ cûa Ngài khi còn là m¶t vÎ ñông cung thái tº:

Này các tÿ kheo, ta ÇÜ®c nuôi dÜ«ng t‰ nhÎ, tÓi th¡ng, nuôi dÜ«ng t‰ nhÎ, cÙu cánh nuôi dÜ«ng t‰ nhÎ. Này các t› kheo, trong nhà vÜÖng phø ta, các hÒ nܧc xây d¿ng lên, trong m¶t hÒ có hoa sen xanh, trong m¶t hÒ có hoa sen ÇÕ, trong m¶t hÒ có hoa sen tr¡ng. TÃt cä phøc vø cho ta. Không m¶t chiên Çàn nào ta dùng, này các tÿ kheo, là không tØ Kasi ljn. B¢ng väi Kasi là khæn cûa ta. Này các tÿ kheo, b¢ng väi Kasi là áo cánh, b¢ng väi Kasi là n¶i y, b¢ng väi Kasi là thÜ®ng y. ñêm và ngày, m¶t l†ng tr¡ng ÇÜ®c che chª cho ta Ç‹ tránh xúc chåm lånh, nóng, bøi, cÕ hay sÜÖng. Này các tÿ kheo, ba lâu Çài ÇÜ®c xây d¿ng cho ta, m¶t cho mùa Çông, m¶t cho mùa hå, m¶t cho mùa mÜa. Và ta, này các tÿ kheo, 
tåi lâu Çài mùa mÜa,  trong bÓn tháng, ÇÜ®c nh»ng nhåc công doanh vây, ta không có xuÓng lÀu. V§i ta, này các tÿ kheo ÇÜ®c ÇÀy Çû vŠ s¿ giàu sang nhÜ vÆy, ÇÜ®c cÙu cánh nuôi dÜ«ng t‰ nhÎ nhÜ vÆy (Tæng Chi I, 162-163)

ñÙc PhÆt cÛng thuÆt viŒc Ngài vào rØng sâu tu kh° hånh:
Này Sariputta, trong khi ta sÓng chÌ æn m¶t håt gåo, thân th‹ ta trª thành h‰t sÙc Óm y‰u.Vì ta æn quá ít, tay chân ta trª thành nhÜ nh»ng g†ng cÕ  hay nh»ng ÇÓt cây leo khô héo. Vì ta æn quá ít,  bàn trôn cûa ta trª thành nhÜ móng chân con låc Çà. Vì ta æn quá ít,  xÜÖng sÓng phô bày cûa ta giÓng nhÜ m¶t chu°i banh. Vì ta æn quá ít, xÜÖng sÜ©n gÀy mòn cûa ta giÓng nhÜ rui c¶t nhà sàn hÜ nát. [ .  . ].Vì ta æn quá ít, da ÇÀu cûa ta trª thành nhæn nheo, khô c¢n nhÜ trái bí tr¡ng và Ç¡ng c¡t trܧc khi chín, bÎ cÖn gió nóng làm cho nhæn nhíu khô c¢n. Này Sariputta,  n‰u ta nghï ta hãy s© da bøng, chính da bøng bÎ ta n¡m lÃy. Vì ta æn quá ít, nŒn này Sariputta, da bøng cûa ta bám ch¥t xÜÖng sÓng [. . .]. Này Sariputta, n‰u ta ta Çi Çåi tiŒn hay Çi ti‹u tiŒn th©i ta ngã quœ, úp m¥t xuÓng vì ta æn quá ít. Này Sariputta, n‰u ta muÓn xoa dÎu thân ta, lÃy tay xoa bóp chân tay, các lông tóc hÜ møc røng khÕi thân ta, vì ta æn quá ít. Này Sariputta, dÀu ta có cº chÌ nhÜ vÆy, theo hånh l¶ nhÜ vÆy, theo kh° hånh nhÜ vÆy, ta cÛng  không chÙng ÇÜ®c các pháp thÜ®ng nhân, không có tri ki‰n thù th¡ng xÙng Çáng bÆc thành  (Trung Bô kinh I, ñåi SÜ tº hÓng, 80-81)

NhÆn thÃy viŒc kh° hånh không mang låi l®i ích th¿c t‰, ÇÙc PhÆt bèn tØ bÕ ÇÜ©ng lÓi này, b¡t ÇÀu æn uÓng và t¡m rºa.
Này thÆt không dÍ gì chÙng Çåt låc th† Ãy v§i thân th‹ Óm y‰u kinh khûng nhÜ th‰ này.Ta hãy æn thô th¿c, æn cÖm chua. RÒi này, Aggivessana, ta æn thô th¿c, æn cÖm chua’’. ( Trung B¶ Kinh, ñåi kinh Sacca ka, 216B)
Tinh thÀn và th‹ xác liên hŒ v§i nhau. Nh© thân th‹ khÕe månh hÖn trܧc mà ÇÙc PhÆt chÙng ng¶. Ngài nói:

Và này Aggivessana, sau khi ăn thô thc và được sc lc tr li, Ta ly dc, ly pháp bt thin, chng và trú Thin th nht, mt trng thái h lc do ly dc sanh, có tm có t. Này Aggivessana, như vy lc th khi lên nơi Ta được tn ti nhưng không chi phi tâm Ta. Dit tm và t, chng và trú Thin th hai, mt trng thái h lc do định sanh, không tm, không t, ni tĩnh nht tâm. Này Aggivessana, như vy lc th khi lên nơi Ta, được tn ti nhưng không chi phi tâm Ta. Ly h trú x, chánh nim tnh giác, thân cm s lc th mà các bc Thánh gi là x nim lc trú, chng và trú Thin th ba. Này Aggivessana, như vy lc th khi lên nơi Ta, được tn ti nhưng không chi phi tâm Ta. X lc x kh, dit h ưu đã cm th trước, chng và trú Thin th tư, không kh không lc, x nim thanh tnh. Này Aggivessana, như vy lc th khi lên nơi Ta, được tn ti nhưng không chi phi tâm Ta.
Vi tâm định tĩnh, thun tnh trong sáng không cu nhim, không phin não, nhu nhuyến, d s dng, vng chc, bình tĩnh như vy, Ta dn tâm, hướng tâm đến Túc mng minh. Ta nh đến các đời sng quá kh, như mt đời, hai đời, ba đời, bn đời, năm đời, mười đời, hai mươi đời, ba mươi đời, bn mươi đời, năm mươi đời, mt trăm đời, mt ngàn đời, mt trăm ngàn đời, nhiu hoi kiếp, nhiu thành kiếp, nhiu hoi và thành kiếp. Ta nh rng: "Ti ch kia, Ta có tên như thế này, dòng h như thế này, giai cp như thế này, th kh lc như thế này, tui th đến mc như thế này. Sau khi chết ti ch kia, Ta được sanh ra ti ch n. Ti ch y, Ta có tên như thế này, dòng h như thế này, giai cp như thế này, th kh lc như thế này, tui th đến mc như thế này". Như vy Ta nh đến nhiu đời sng quá kh cùng vi các nét đại cương và các chi tiết. Này Aggivessana, đó là minh th nht Ta đã chng được trong đêm canh mt, vô minh dit, minh sanh, ám dit, ánh sáng sanh, do Ta sng không phóng dt, nhit tâm, tinh cn. Như vy, này Aggivessana, lc th sanh nơi Ta được tn ti nhưng không chi phi tâm Ta.
Vi tâm định tĩnh, thun tnh trong sáng không cu nhim, không phin não, nhu nhuyến, d s dng, vng chc, bình tĩnh như vy, Ta dn tâm, hướng tâm đến trí tu v sanh t ca chúng sanh. Ta vi thiên nhãn thun tnh, siêu nhân, thy s sng và chết c húng sanh. Ta biết rõ rng chúng sanh, người h lit k cao sang, người đẹp đẽ, k thô xu, người may mn, k bt hnh đều do hnh nghip ca h. Nhng chúng sanh làm nhng ác hnh v thân, li và š, ph báng các bc Thánh, theo tà kiến, to các nghip theo tà kiến; nhng người này, sau khi thân hoi mng chung, phi sanh vào cõi d, ác thú, đọa x, địa ngc. Còn nhng chúng sanh nào làm nhng thin hnh v thân, li và š, không ph báng các bc Thánh, theo chánh kiến, to các nghip theo chánh kiến; nhng v này sau khi thân hoi mng chung, được sanh lên các thin thú, cõi tri, trên đời này. Như vy Ta vi thiên nhãn thun tnh, siêu nhân, thy s sng chết c húng sanh. Ta biết rõ rng chúng sanh, người h lit, k cao sang, người đẹp đẽ, k thô xu, người may mn, k bt hnh, đều do hnh nghip ca h. Này Aggivessana, đó là minh th hai Ta đã chng được trong đêm canh gia, vô minh dit, minh sanh, ám dit, ánh sáng sanh, do Ta sng không phóng dt, nhit tâm, tinh cn. Như vy, này Aggivessana, lc th sanh nơi Ta, được tn ti nhưng không chi phi tâm Ta.
Vi tâm định tĩnh, thun tnh, trong sáng không cu nhim, không phin não, nhu nhuyến, d s dng, vng chc, bình tĩnh như vy, Ta dn tâm, hướng tâm đến Lu tn trí. Ta biết như tht: "Đây là Kh", biết như tht: "Đây là Nguyên nhân ca kh", biết như tht: "Đây là s Dit kh", biết như tht: "Đây là Con đường đưa đến dit kh", biết như tht: "Đây là nhng lu hoc", biết như tht: "Đây là nguyên nhân ca lu hoc", biết như tht: "Đây là s dit tr các lu hoc", biết như tht: "Đây là con đường đưa đến s dit tr các lu hoc". Nh biết như vy, nhn thc như vy, tâm ca Ta thoát khi dc lu, thoát khi hu lu, thoát khi vô minh lu. Đối vi t thân đã gii thoát như vy, Ta khi lên s hiu biết: "Ta đã gii thoát" Ta đã biết: "Sanh đã dit, phm hnh đã thành, vic cn làm đã làm, sau đời hin ti không có đời sng nào khác na". Này Aggivessana, đó là minh th ba mà Ta đã chng được trong canh cui, vô minh dit, minh sanh, ám dit, ánh sáng sanh, do Ta sng không phóng dt, nhit tâm tinh cn. Như vy này Aggivessana, lc th sanh nơi Ta, được tn ti nhưng không chi phi tâm Ta.
(Trung B¶ Kinh I, ñåi kinh Sacca ka, 216B)

            Con ÇÜ©ng tu tÆp cûa ñÙc PhÆt là do Ngài tâm cûa ngài nhÆn thÙc qua s¿ c† xát v§i th¿c t‰. ñ¡m say døc låc, con ngÜ©i cÛng nhÜ các loài không š thÙc. NhÜng chÎu kh° hånh trên con ÇÜ©ng tu tÆp cÛng không phäi là m¶t phÜÖng pháp tÓt. Vì vÆy ngài Çã ch†n trung Çåo, là không kh°, không låc. Do Çó Ngài Çã chÙng ng¶.
ThÃy ÇÙc PhÆt tØ bÕ kh° hånh, b†n næm ngÜ©i ông TrÀn KiŠu NhÜ tÕ thái Ƕ khinh thÎ vì h† vÅn chìm Çám trong quan niŒm c° truyŠn: tu là kh° hånh, không kh° hånh là không thành t¿u.
 Này Aggivessana, lúc bÃy gi© næm vÎ tÿ kheo Çang hÀu hå ta và chúng nghï: ‘Này, Aggivessana, khi nào sa môn Gotama chÙng pháp së nói cho chúng ta bi‰t. ‘Này, Aggivessana, khi thÃy ta æn thô th¿c, æn cÖm chua, các vÎ Ãy chán ghét ta, bÕ Çi và nói r¢ng:’’ sa môn Gotama nay sÓng nay sÓng ÇÀy Çû vÆt chÃt, tØ bÕ tinh tÃn, trª lui Ç©i sÓng sung túc.
 (Trung B¶ Kinh I, ñåi kinh Saccaka, 216B)

ii. TRIêT LÝ TRUNG ñåO: Chuy‹n pháp luân:   phÜÖng pháp tu tÆp.

Sau khi Çã chÙng ng¶, ÇÙc PhÆt Çi tìm  hai thÀy cÛ, nhÜng h† Çã ch‰t. Ngài bèn Çi ljn nÖi næm ngÜ©i ông TrÀn KiŠu NhÜ. H† tÕ thái Ƕ tôn kính Ngài nhÜng h† không chú š l©i PhÆt giäng dåy. Bi‰t h† hi‹u lÀm, ÇÙc PhÆt vÅn theo h†, giäng giäi cho h† con ÇÜ©ng tu tÆp, giäng cho h† trung Çåo.
1. Không quá thø Ƕng, không quá hæng say.
ñây là bài giäng ÇÀu tiên ÇÜ®c g†i là Chuy‹n pháp luân:
" đây, này các T-kheo, có người tu tp như š túc câu hu vi dc định tinh cn hành (vi š nghĩ) : ‘Như vy, š mun (dc) ca ta s không quá th động và không quá hăng say, s không co rút phía trong, s không phân tán phía ngoài, an trú vi tưởng trước sau đồng đẳng (pacchàpure-sanni). Trước thế nào, thi sau như vy; sau thế nào, thi trước như vy. Dưới thế nào, thi trên như vy; trên thế nào, thi dưới như vy. Ban ngày thế nào, thi ban đêm như vy; ban đêm thế nào, thi ban ngày như vy". Như vy, vi tâm rng m, vi tâm không gò bó (apariyonaddhena), vi tâm chói sáng, v y tu tp tâm (TÜÖng Ðng V,TÜÖng Ðng NhÜ š Túc).
ñÙc PhÆt Çã ÇÜa ra nhiŠu thí dø cø th‹ Ç‹ hܧng dÅn ÇÒ ÇŒ theo phÜÖng pháp tu tÆp m§i:

Thy nghĩ thế nào, này Sona? Khi nhng si dây đàn t-bà ca Thy quá căng thng, trong khi y, đàn t-bà ca Thy có phát âm hay s dng được không?
- Thưa không, bch Thế Tôn.
- Thy nghĩ thế nào, này Sona? Khi nhng si dây đàn t-bà ca Thy quá trùng, trong khi y, đàn t-bà ca Thy có phát âm hay s dng được không?
- Thưa không, bch Thế Tôn.
- Nhưng này Sona? Khi nhng si dây đàn t-bà ca Thy không quá căng thng, không quá trùng xung, nhưng vn đúng mc trung bình, trong khi y, đàn t-bà ca Thy có phát âm hay s dng được không?
- Thưa được, bch Thế Tôn.
- Cũng vy, này Sona, khi tinh cn tinh tn quá căng thng, thi đưa đến dao động; khi tinh cn tinh tn quá th động, thi đưa đến biếng nhác. Do vy, này Sona, Thy phi an trú tinh tn mt cách bình đẳng, th nhp các căn mt cách bình đẳng, ri ti đấy nm gi tướng.
(Tæng Chi Bô Kinh, chÜÖng VI,Sáu Pháp, ñåi phÄm)

ñÙc PhÆt cÛng ÇÜa ra m¶t thí dø khác:
Ri này các Anuruddha, Ta suy nghĩ như sau: "S tinh cn quá độ khi lên nơi Ta, và vì có tinh cn quá độ, nên định lc biến dit nơi Ta; khi định b biến dit, hào quang biến mt cùng vi s hin khi các sc pháp. Ví như, này các Anuruddha, mt người vi hai tay bt nm quá cht mt con chim cáy khiến con chim chết lin ti ch. Cũng vy, này các Anuruddha, tinh cn quá độ khi lên nơi Ta. Vì có tinh cn quá độ... cùng vi s hin khi các sc pháp. Vy Ta phi làm thế nào để nghi hoc, không tác š, hôn trm, thy miên, s hãi, phn chn, dâm š, và tinh cn quá độ không khi lên nơi Ta na".      (Trung Bô Kinh III, 128. Kinh Tùy phin não)

            2. Không døc låc, không hành kh°:
Bài thuy‰t giäng này cÛng ÇÜ®c ÇÙc PhÆt giäng thuy‰t trܧc tæng chúng:
Phàm lc gì liên h vi dc nhưng đam mê loi h h lit, đê tin, phàm phu, không xng bc Thánh, không liên h mc đích, pháp như vy là có đau kh, có phin lao, có ưu não, có nhit não, thuc tà đạo. Phàm lc gì liên kết vi dc, nhưng không đam mê loi h h lit, đê tin, phàm phu, không xng bc Thánh, không liên h mc đích, pháp như vy không có đau kh, không có phin lao, không có ưu não, không có nhit não, thuc chánh đạo. Phàm hành trì t k kh hnh nào, kh đau, không xng bc Thánh, không liên h mc đích, pháp như vy có đau kh, có phin lao, có ưu não, có nhit não, thuc tà đạo. Phàm không hành trì kh hnh nào, đau kh không xng bc Thánh, không liên h mc đích, pháp như vy không có đau kh, không có phin lao, không có ưu não, không có nhit não, thuc chánh đạo". Khi được nói đến "Ch có hành trì dc lc, h lit, đê tin, không xng bc Thánh, không liên h mc đích, và cũng không nên hành trì t k kh hnh, đau kh, không xng bc Thánh, không liên h mc đích", chính do duyên này, được nói đến như vy. Khi được nói đến "T b hai cc đoan y, có con đường Trung đạo đã được Như Lai giác ng, tác thành mt, tác thành trí, đưa đến an tnh, thượng trí, giác ng, Niết-bàn", do duyên gì được nói đến như vy ? Đây là con đường Thánh tám ngành, tc là chánh tri kiến, chánh tư duy, chánh ng, chánh nghip, chánh mng, chánh tinh tn, chánh nim, chánh định. Khi được nói đến "T b hai cc đoan y, có con đường Trung đạo đã được Như Lai giác ng.. giác ng, Niết-bàn", chính do duyên này, được nói đến như vy. (Trung B¶ Kinh III,  139. Kinh Vô tránh phân biŒt )
Trong bÙc thÜ gºi cho Vinh MÆu Th¿c, Công Cäo thiŠn sÜ cÛng nh¡c låi l©i PhÆt dåy vŠ trung Çåo:
ñã Çem thân tu tÆp thiŠn, ÇiŠu quan tr†ng nhÃt là không ÇÜ®c v¶i, vì v¶i quá hóa ra trì trŒ, nhÜng cÛng không ÇÜ®c thä lÕng vì thä lÕng tÃt Çâm ra lÜ©i bi‰ng. Cái lš trung Çåo này khó nói ra ÇÜ®c chÌ có th‹ ví nhÜ cách lên giây Ç©n, không cæng quá cÛng không lÕng quá thì Ç©n m§i ra khúc ÇiŒu ( Chang Chen Chi, 152-153)

            3. Tránh các quan Çi‹m c¿c Çoan.
            TØ trܧc ljn nay, các tri‰t gia thÜ©ng nêu ra nh»ng cu¶c tranh luÆn sôi n°i. Ngay trong th©i ÇÙc PhÆt tåi th‰, nhiŠu tông phái khªi lên tranh luÆn vŠ nhiŠu vÃn ÇŠ. nhÃt là các vÎ Bà La Môn có nh»ng tÜ tܪng c¿c Çoan:
"Không có đời sau, không có các loi hóa sanh, hành vi thin ác không có qu báo" .(TrÜ©ng B¶ Kinh 2,Kinh TŒ túc 7)

-"Thế gii là thường còn, thế gii là vô thường, thế gii là hu biên, thế gii là vô biên; sinh mng này và thân này là mt, sinh mng này và thân này là khác; Như Lai có tn ti sau khi chết, Như Lai không có tn ti sau khi chết, Như Lai có tn ti và không có tn ti sau khi chết. Như Lai không có tn ti và không không tn ti sau khi chết".

(Trung Bộ Kinh II, 63. Tiểu kinh Màlunkyà)

 

Ho¥c h† bàn cãi vŠ ch trương mt phn Thường trú lun, mt phn Vô thường lun, chp bn ngã và thế gii là thường còn đối vi mt hng hu tình và vô thường đối vi mt hng hu tình khác, vi bn lun chp (TrÜ©ng B¶ Kinh I, Kinh Phåm Võng, Tøng phÄm thÙ hai)

ñÙc PhÆt không muÓn tham gia vào nh»ng tranh luÆn Çó nhÃt là nh»ng ÇŠ tài mâu thuÅn v§i nhau. Ngài nói:

"Tt c là có", này Kaccàyana, là mt cc đoan. "Tt c là không có" là cc đoan th hai. Xa lìa hai cc đoan y, này Kaccàyana, Như Lai thuyết pháp theo trung đạo.(TÜÖng Ðng 2, XV. Kaccàyanagotta)

Này các T-kheo, các Ông có th nói: "Thế nào là các hành và các hành này là ca ai?" Hay này các T-kheo, các Ông có th nói: "Các hành và người có các hành này khác", hai câu hi y đồng nghĩa, ch có văn sai khác. Này các T-kheo, ch nào có (tà) kiến: "Sinh mng và thân th là mt", ch y, này các T-kheo, không có Phm hnh trú. Này các T-kheo, ch nào có (tà) kiến: "Sinh mng và thân th là khác", ch y, này các T-kheo, không có Phm hnh trú. Này các T-kheo, t b hai cc đoan y, Như Lai thuyết pháp theo trung đạo, nói rng: "Do duyên vô minh, có các hành"
 (TÜÖng Ðng II, Chuong I, TÜÖngÐng Nhân Duyên)

4. Trung Çåo trong cu¶c sÓng h¢ng ngày.
ñÙc PhÆt cÛng Çã thuy‰t pháp cho tæng sï và cÜ sï vŠ trung Çåo trong cu¶c sÓng h¢ng ngày.

a.    ˆn uÓng ti‰t Ƕ:
ñÙc PhÆt không nh»ng bàn các vÃn ÇŠ siêu hình mà còn chú tr†ng ljn nh»ng vÃn ÇŠ th¿c t‰ nhÜ vÃn ÇŠ Äm th¿c:
         "Ta s bo v các căn, có tiết độ trong ăn ung,
(Tæng Chi B¶ Kinh, ChuÖng V, SÙc månh h»u h†c)

Và này các T-kheo, thế nào là T-kheo tiết độ trong ăn ung? đây, này các T-kheo, T-kheo như lš giác sát th dng các món ăn, không phi để vui đùa, không phi để đam mê, không phi để trang sc, không phi để t làm đẹp mình, mà ch để thân này được an trú và được bo dưỡng, để (thân này) khi b thương hi, để h tr Phm hnh, nghĩ rng: ", Như vy, ta dit tr các cm th cũ, và không cho khi lên các cm th mi, và ta s không có li lm, sng được an n". Như vy, này các T-kheo, là T-kheo tiết độ trong ăn ung.(Tæng Chi b¶ III.16.Con ÇÜ©ng không có l‡i lÀm)

ˆn nhiŠu sinh phì mÆp, bi‰ng nhác và gây ra bŒnh tÆt. ˆn no thì không thuÆn tiŒn cho viŒc ngÒi thiŠn. TÓt nhÃt là æn uÓng ti‰t Ƕ, không tham Ç¡m viŒc Äm th¿c. NgÜ©i Tây phÜÖng có câu:
            ‘’ˆn Ç‹ mà sÓng chÙ không phäi sÓng Ç‹ æn’’

iii. tri‰t h†c cho ngÜ©I tåi gia
           
NhiŠu ngÜ©i hi‹u sai vŠ PhÆt giáo. H† cho r¢ng ngÜ©i tåi gia phäi Çoån diŒt, Çoån tham, sân, si nghïa là không lao Ƕng, không kinh doanh . Trái låi, Çi sâu vào kinh Çi‹n, ta thÃy ÇÙc PhÆt Çã nhÆn thÙc ÇÜ®c vai trò quan tr†ng cûa các cÜ sï, các bÆc gia chû và nhân dân trong ÇÃt nܧc.
1.  Quân bình chi thu:
V§i các cÜ sï, trung Çåo là bi‰t sÓng thæng b¢ng, quân bình xuÃt nhÆp, không quá phung phí cÛng không quá bûn xÌn:

đây, này Byagghapajja, thin nam t sau khi biết tài sn nhp, và sau khi biết tài sn xut, sinh sng mt cách điu hòa, không quá phung phí, không quá bn xn. V y suy nghĩ: "ñây là tin nhp ca ta, sau khi tr đi tin xut, còn li như vy; không phi đây là tin xut ca ta, sau khi tr đi tin nhp, còn li như vy". Ví như, này Byagghapajja, người cm cân hay đệ t người cm cân, sau khi cm cân biết rng: "Vi chng y, cân nng xung, hay vi chng y, cân bng lên". Cũng vy, này Byagghapajja, thin nam t sau khi biết tài sn nhp, và sau khi biết tài sn xut, sinh sng mt cách điu hòa, không quá phung phí, không quá bn xn. V y suy nghĩ: "ñây là tin nhp ca ta, sau khi tr đi tin xut, còn li như vy; không phi đây là tin xut ca ta, sau khi tr đi tin nhp, còn li như vy". Này Byagghapajja, nếu thin nam t này tin nhp vào ít, nhưng sng nếp sng rng rãi, hoang phí, thi người ta nói v người y như sau: "Người thin nam t này ăn tài sn ca v y như ăn trái cây sung". Này Byagghapajja, nếu người thin nam t này có tin nhp ln, nhưng sng nếp sng cơ cc, thi người ta s nói v v y như sau: "Người thin nam t này s chết như người chết đói". Khi nào, này Byagghapajja, thin nam t này, sau khi biết tài sn nhp, và sau khi biết tài sn xut, sng nếp sng thăng bng đìu hoà, không quá phung phí, không quá bn xn. V y suy nghĩ: "ñây là tin nhp ca ta, sau khi tr đi tin xut, còn li như vy; không phi đây là tin xut ca ta, sau khi tr đi tin nhp, còn li như vy". Này Byagghapajja, đây gi là nếp sng thăng bng điu hòa.
 (Tæng Chi B¶ Kinh  8, (IV) (54) Dìghajanu, Người Koliya)

2. Kinh Doanh và tiêu xài ÇiŠu Ƕ:
Theo ÇÙc PhÆt, các cÜ sï có quyŠn sän xuÃt, kinh doanh vì viŒc này Çem låi công æn viŒc làm cho ngÜ©i nghèo, xây d¿ng xÙ sª giàu månh n‰u  h† làm viŒc ÇiŠu Ƕ, không lÜ©i bi‰ng ho¥c quá siêng næng,  viŒc kinh doanh cûa h† Çúng pháp, và bi‰t bÓ thí:

Ti đây, này Gia ch, v hưởng dc này, tm cu tài sn đúng pháp và không dùng sc mnh. Sau khi tm cu tài sn đúng pháp và không dùng sc mnh, v y t mình an lc, hân hoan, chia x và làm các công đức. Người y hưởng th các tài sn y, không có tham đắm, không có đắm say, không có mê lon, thy được s nguy hi, có xut ly vi trí tu. V hưởng dc này, này Gia ch, có bn điu được tán thán. V y tm cu đúng pháp và không dùng sc mnh, do điu th nht này, được tán thán. V y t mình an lc, hân hoan, do điu th hai này, được tán thán. V y chia x và làm các công đức, do điu th ba này, được tán thán. V y th hưởng các tài sn y, không tham đắm, không có đắm say, không có mê lon, thy được s nguy hi, có xut ly vi trí tu, do điu th tư này, được tán thán. (Tæng Chi, chÜÖng 10 ,X. PhÄm nam cÜ sï)
đây, này Gia ch, Thánh đệ t, vi tài sn thâu hoch được do n lc tinh tn, tích lũy được do sc mnh cánh tay, do m hôi đổ ra đúng pháp, thâu hoch đúng pháp, t làm mình an lc, hoan h, chơn chánh đem li an lc; giúp cha m được an lc hoan h, chơn chánh đem li an lc; giúp v con, người phc v, người làm công được an lc, hoan h, chơn chánh đem li an lc; giúp bn bè thân hu được an lc hoan h, là người chơn chánh đem li an lc. Này Gia ch, đây là trường hp th nht, v y đi đến được, đạt được s hưởng th đúng phương x.(Tæng Chi ChÜÖng IV.BÓn Pháp)

đây, này Gia ch, thin nam t th hưởng nhng tài sn thâu hoch được do n lc tinh tn, tích lũy được... thâu hoch đúng pháp và làm các vic phước đức. V y nghĩ rng: "Ta th hưởng nhng tài sn thâu hoch được do n lc tinh tn... thâu hoch đúng pháp và ta làm các phước đức." Nghĩ vy v y được lc, được h. Này Gia ch, đây gi là lc tài sn. (TANG CHI I, Chương IV - Bn Pháp. VII. Phm Nghip Công ñc)

            ñÙc PhÆt Çã không coi nhË ngÜ©i giàu ho¥c quá tôn tr†ng h†. ñÙc PhÆt có tÜ tܪng bình Ç£ng và ti‰n b¶ khi nhÆn thÙc ÇÜ®c vài trò cûa tÜ sän trong Ç©i sÓng xã h¶i. Trong khi các tu sï lo phÀn hÒn thì các thÜÖng gia, kÏ nghŒ gia và ÇiŠn chû Çã lo Ç©i sÓng  vÆt chÃt cho nhân dân, xây d¿ng kinh t‰ cho xã h¶i. H† là nh»ng ngÜ©i h»u ích  cho quÓc gia và nhân loåi ngoåi trØ m¶t sÓ vi luÆt, phåm Çåo ÇÙc.
           
 
 

No comments: