Sunday, September 2, 2012

NGUYỄN THIÊN THỤ *THƠ NGUYỄN CHÍ THIỆN

TH÷ NguyÍn chí thiŒn

NguyÍn Chí ThiŒn sinh ngày 27 tháng 2, næm 1939 tåi Hà N¶i. Trܧc 1954, ông h†c trÜ©ng Pháp và ViŒt Nam. Sau hiŒp ÇÎnh Genève, ông ª laÎ Hà N¶i, không di cÜ vào nam, nhÜng sau m¶t th©i gian, thÃy rõ chân tܧng c¶ng sän, ông tÕ š chÓng ÇÓi, liŠn bÎ c¶ng sän giam qua các nhà tù nhÜ HÕa Lò ( Hà n¶i), tråi Thanh LiŒt (Hà Tây) tÃt cä bäy næm. Næm 1979, ông chåy vào tòa Çåi sÙ Anh ª Hà N¶i trao bän thäo tÆp thÖ cûa ông, sau Çó ngÜ©i Anh liŠn ÇÜa bän thäo ra khÕi ViŒt Nam. Còn ông bÎ c¶ng sän b¡t giam 12 næm tØ tháng 7-1971 ljn tháng 10-1991, vŠ t¶i giao tài liŒu bí mÆt cho nܧc ngoài. SuÓt tu°i thanh xuân, 27 næm tr©i ông Çã ª trong ngøc tù c¶ng sän. Nh© chính phû MÏ can thiŒp, và s¿ tranh Çãu cûa t° chÙc Asia Watch, Væn Bút QuÓc T‰ và Ân Xá QuÓc T‰, h† trä t¿ do cho ông. Ông ljn MÏ ngày 1-11-1995. Tác phÄm Hoa ñÎa Ngøc cûa ông ÇÜ®c nhiŠu ngÜ©i dÎch nhÜ Huÿnh Sanh Thông ( Flowers From Hell, Yale university Press), Bùi Hånh Nghi ( Echo aus dem Abgrund ). Bän này do giáo sÜ NguyÍn Ng†c Bích dÎch ra Anh Ng» The Flowers of Hell, và T° H®p XuÃt Bän MiŠn ñông Hoa Kÿ xuÃt bän næm 1996, b¢ng Anh væn và ViŒt væn, dày 550 trang.
TÆp thÖ có tÃt cä 151 bài, chia thành ba phÀn, gÒm thÖ Çã sáng tác tØ 1958 ljn 1976:
PhÀn I: ñÒng LÀy
PhÀn II : Hoa ñÎa Ngøc
PhÀn III: Nh»ng ghi chép vøn v¥t
N¶i dung Hoa ñÎa Ngøc tÓ cáo t¶i ác cûa HÒ Chí Minh và bè lÛ, ÇÒng th©i nói lên n‡i Çau kh° cûa ông và cûa dân t¶c ViŒt Nam dܧi ách Ƕc tài thÓng trÎ cûa c¶ng sän.
NguyÍn Chí ThiŒn Çã nói rõ møc Çích làm thÖ cûa ông. ThÖ cûa ông là thÖ cûa m¶t ngÜ©i tù dܧi ch‰ Ƕ c¶ng sän, m¶t ch‰ Ƕ dã man, tàn båo Çã bÕ tù và gi‰t håi rÃt nhiŠu ngÜ©i. ThÖ cûa ông là n‡i uÃt hÆn cûa ông và cûa cä m¶t dân t¶c. ThÖ cûa ông là thÖ tranh Çãu, là vÛ khí tiêu diŒt båo quyŠn, là súng là gÜÖm nh¡m th£ng vào quân thù:
ThÖ cûa tôi không phäi là thÖ
Mà là ti‰ng cuc Ç©i nÙc nª
Ti‰ng cºa nhà giam ngòm Çen khép mª
Ti‰ng khò khè hai lá ph°i hoang sÖ
Ti‰ng ÇÃt vùi Ç° xuÓng lÃp niŠm mÖ
Ti‰ng khai quÆt cuÓc Çào lên n‡i nh§
Ti‰ng ræng lånh ÇÆp vào nhau kh° sª
Ti‰ng då dày Çói lä bóp bâng quÖ. . .
( ThÖ cûa tôi, 1970)
ThÖ cûa tôi không có gì là ÇËp
NhÜ cܧp vÒ, cùm kËp, máu ho lao
ThÖ cûa tôi không có gì cao
NhÜ ch‰t chóc, mÒ hôi báng súng
ThÖ cûa tôi là nh»ng gì kinh khûng
. . . . ThÖ cûa tôi chÌ Ç‹ Çám dân thÜ©ng
Nhìn thÃu suÓt tim Çen phÜ©ng qu› ÇÕ
( ThÖ cûa tôi, 1975) ñÒng LÀy vi‰t næm 1972, là tâm tình cûa m¶t NguyÍn Chí ThiŒn tu°i trÈ yêu Ç©i, tin Çäng. Lúc c¶ng sän vào Hà n¶i næm 1954, NguyÍn Chí ThiŒn m§i 15 tu°i. Ông ÇÜ®c h†c trÜ©ng Pháp nghïa là gia Çình ông không nghèo, tåi sao gia Çình ông không di cÜ vào Nam mà ª låi? Có lë gia Çình ông Çã ÇÜ®c tuyên truyŠn vŠ cái thiên ÇÜ©ng c¶ng sän nên Çã ª låi. ñ‰n næm hai mÜÖi, ông m§i nhÆn rõ b¶ m¥t thÆt cûa c¶ng sän:
Ngày Ãy, tuy xa mà nhÜ còn Çãy
Tu°i hai mÜÖi, tu°i bܧc vào Ç©i
HÒn lng cao, gió th°i chÖi vÖi
BÓn phía bao la chÌ thÃy
Chân mây, rng m§i tuyŒt v©i!
NgÃt ngây ,làm sao ng© t§i
Bùn džng hÒ ao, mån dܧi phøc ch©!
Tu°i cûa hai muÖi, tu°i cûa không ng©
. . . NhÜng rÒi m¶t s§m ÇÀu thu, mùa thu trª låi
Tu°i hai mÜÖi mn¡t nhìn Ç©i trÈ dåi
Ng« c© sao r¿c r«
Tô th¡m màu xÙ sª yêu thÜÖng
Có ng© Çâu giáo giª Çã lên ÇÜ©ng
Hung båo phá b© kim c°
Ti‰ng mÓi giŠng rung Ç° chuy‹n non sông
M¥t tr©i s¿ sÓng
Th° ra tØng vÛng máu hÒn (26).
PhÀn chính là Hoa ÇÎa ngøc có 144 bài thÖ, là tÆp h®p nh»ng bÙc tranh th¿c tä xã h¶i c¶ng sän, vi‰t tØ 1958- 1976.
NguyÍn Chí ThiŒn nói cho th‰ gi§i bi‰t n‡i kh° cûa ngÜ©i dân sÓng dܧi ch‰ Ƕ c¶ng sän. Xung quanh ngÜ©i dân là vô sÓ công an chìm. N‰u ai vô š, Ç‹ l¶ m¶t câu phê bình, hay m¶t l©i oán thán Çäng, ho¥c chÌ kêu tr©i kêu ÇÃt, h† së bÎ giam cÀm vô th©i hån. Ho¥c ai Çó có mt lš lÎch không tÓt nhÜ là cha ông phong ki‰n, bÓ mË làm viŒc cho Pháp, anh em bÕ vào nam hay chåy ra ngoåi quÓc, h† cÛng có th‹ bÎ Çày äi ho¥c cÜ«ng bách lao Ƕng. Ai cÛng lo ngay ngáy, æn không ngon, ngû không yên vì bÃt cÙ lúc nào cÛng có th‹ bÎ công an ljn nhà hÕi thæm và Çem Çi:
ñ©i tôi rÒi së t§i Çâu,
Lòng tôi cÛng ch£ng tìm câu trä l©i.
Nhà lao nay bܧc chân r©i
Ngày mai có th‹ nhÜ chÖi låi vào
ñÃt này là th‰ bi‰t sao,
T¶i hay vô t¶i luÆt nào xét cho.
. . . ñói æn ta thán m¶t câu
Phän tuyên truyŠn t¶i ª Çâu bu¶c vào.
Th‰ là ljn ª nhà lao
SÓng Ç©i bÄu giá bi‰t nào kêu Çâu?
Hèn ngu, trí thÙc, nghèo giàu,
Phú nông, ÇÎa chû tØng xâu Çi tù.
(ñ©i tôi rÒi së, 82)
NguyÍn Chí ThiŒn Çã sÓng nhiŠu næm trong tråi giam c¶ng sän. Ông tä låi nh»ng cänh sÓng trong ÇÎa ngøc c¶ng sän.
ñây là nÖi ª cûa tù:
Bác n¢m liŠn sát cÀu tiêu
Mùi phân, nܧc giäi s§m chiŠu nÒng hôi
( –m Çau không thuÓc, 1968. )
Ch‡ tôi n¢m, sáu mÜÖi phân chi‰u r¶ng
Hai ngÜ©i bên, m¶tt hûi, m¶t ho lao
( Tôi có th‹ æn, 1968)
Toàn toán Çan Çôi, chÃt chÒng m¶t xó
Sàn dܧi, sàn trên nhÜ hÃp nhÜ nung
BÎ lèn nhÜ trong m¶t chi‰c cåp lÒng
HÖi ÇÃt, hÖi ngÜ©i bÓc lên thª khó!
QuÀn áo nÒng hÖi giæng ÇÀy Çâu Çó
Mu‡i rŒp tung hoành, chu¶t gián lông nhông
Mùi hÓ tiêu, hÓ ti‹u cùng xông
Hûi, suy‹n, ho lao, Çiên rÒ, náo Ƕng!
CÙ nhÜ th‰ lui dÀn s¿ sÓng
CÙ nhÜ th‰ røng dÀn tØng mÓng. . .
( Toàn toán Çan, 1968)
NguyÍn Chí ThiŒn Çã nói cho chúng ta bi‰t sÖ lÜ®c cu¶c sÓng trong tù:
TØng cÖn nóng, tØng cÖn rét
ThÎt b¡p tiêu dÀn xÜÖng v§i da.
Chân v« sÜng, cùm nhay lª loét
RŒp mu‡i quây quÀn hút máu æn.
Vø hè oi bÙc trong hÀm Çá
Không khí nhÜ là hoi nܧc sôi
Ta kh¡p thân mÒ hôi ܧt vã
CÖm nuÓt nhai cùng phân chu¶t hôi
Th©i gian Äm mÓc ngày nhÜ tÓi
C¥p m¡t m© run lòa h¢n rÒi
HÓc mÛi hÖi thùng xông nhÙc nhÓi
M¶t mùa trong m¶ Çói qua trôi. . .
( TØng cÖn nóng d¶i, 1972)
Và Çây là hoåt cänh m¶t tù nhân giª låc,bÎ Çánh b¢ng báng súng vì æn m¶t vài håt låc:
Toán tôi giª låc ngoài ÇÒng
Có ông quän giáo ngÒi trông Çàng hoàng
ThØa cÖ quän giáo trông ngang
Mt anh tranh thû vi vàng nuÓt nhai.
Vài nhân låc cä vÕ ngoài
Quä tang! Báng súng nŒn hoài không thôi
MÒm anh tóe mái vŠu môi
( Toán tôi giª låc, 144)
ñây là m¶t cänh trong tù, m¶t Çám tù nhân Çói kh° Çã trª thành súc vÆt giành tØng mi‰ng cÖm rÖi:
XuÃt cÖm tôi mt hôm Çánh Ç°
Tôi còn ÇÜÖng Çau kh° nhìn theo
Thì nhanh nhÜ m¶t Çàn heo
BÓn næm ÇÀu båc dÅm trèo lên nhau
BÓc æn m¶t lúc såch làu
Mi‰ng cÖm, mi‰ng ÇÃt, lÀu bÀu chºi nhau!
( XiuÃt cÖm tôi, 210)
Trong nhà tù c¶ng sän có rÃt nhiŠu thi‰u nhi. ñó là con cûa n» tù nhân.
Th‰ gi§i Öi! NgÜ©i có th‹ ng©
ñó là m¶t tù nhân tám tu°i!
Trên bܧc ÇÜ©ng tù tôi rong ru°i
Tôi g¥p hàng ngàn em bé nhÜ em
( M¶t tay em tr°, 1971)
Ch‰ Ƕ tù c¶ng sän Çã Çào tåo ra nh»ng thi‰u niên hung ác:
Nh»ng thi‰u nhi Çi‹n hình ch‰ Ƕ,
. . . Mª miŒng là chºi b§i ch£ng tØ ai,
Có th‹ gi‰t ngÜ©i vì cû s¡n cû khoai.
( Nh»ng thi‰u nhi, 202)
SÓng trong ngøc tù quá lâu, con ngÜ©i mong mÕi ngày t¿ do. NguyÍn Chí ThiŒn Çã bao lÀn hÕi Th©i gian ngày ViŒt Nam giäi phóng. Ai cÛng mong muÓn ngày Çó t§i thÆt nhanh, n‰u lâu quá con ngÜ©i së không còn chÎu Ç¿ng n°i. Næm 1960, NguyÍn Chí ThiŒn vi‰t:
Ta muÓn thÃy ngàn hoa
Ta muÓn hái ngàn hoa
Trܧc lúc cÕ hoa Çón ta vŠ bøi ÇÃt
Th©i gian h«i ta van ngÜ©i nói thÆt
Ngày bão bùng hoa nª có lâu không?
Næm, mÜ©i næm ta có th‹ ch© trông
Có th‹ Ç‹ cho ngÜ©i làm kh°
NhÜng lâu quá, Ta dùng dao c¡t c°
Ch¥t ÇÙt ÇÀu ngÜÖi
Dù ÇÙt cä Ç©i ta (Th©i gian h«i, 80).
CÛng có lúc NguyÍn Chí ThiŒn ÇÜ®c trä t¿ do. Ông quan sát xã h¶i và th¿c tä xã h¶i xung quanh ông. NguyÍn Chí ThiŒn tä m¶t cänh trong Cäi cách ru¶ng ÇÃt, con tÓ cha, cha phäi låy løc, khóc lóc. Và kh¡p nÖi trên th‰ gi§i không Çâu có, chÌ ViŒt Nam, Trung QuÓc là có cänh này:
- ñÜ®c nghe bà k‹ kh°,
Con thÃy Ç©i con th¿c là Çáng ch‰t!
Con Çã Çi bóc l¶t Ç‹ nuôi bà
Con bây gi© không dám nhÆn là cha
Dù bà là do con ÇÈ ra
Con, thành phÀn ÇÎa chû thÓi tha
Trܧc Nhân Dân, trܧc ñäng, trܧc bà
Xin thành khÄn cúi dÀu chÎu t¶i!
ñó là l©i m¶t ông ÇÒ ª ngoåi thành Hà N¶i
Trܧc Çãu trÜ©ng giæng giÓi v§i con
( ñÜ®c nghe bà, 338) ñây là hoåt cänh m¶t ngÜ©i mù th°i tiêu ngoác mÒm ca tøng c¶ng sän cÖm no áo Ãm nhÜng cuÓi cùng anh ta vÙt tiêu, ngã xuÓng bên vŒ ÇÜ©ng vì Çói quá:
Có anh chàng mù, m¡t nhÜ hai cái l‡
Kính ch£ng Çeo, mÒm th©i xŒch méo
NgÆm vào tiêu, c° n°i gân lên
DÓc hÖi tàn th°i dÙt Çoån nhÜ rên
MÃy bài hát læng nhæng ca ng®i Çäng.
ñã mang låi ƒm no và Ánh Sáng!
M¶t bu°i sáng anh hình nhÜ choáng váng.
Gøc xuÓng ÇÜ©ng, tiêu r§t sang bên
Tôi v¶i vàng chåy låi Ç« anh lên,
Anh chÌ khë rên: Tr©i Çói quá!
(Tôi Çã Çi qua)
Ngoài tính chÃt chi‰n Çãu, thÖ NguyÍn Chí ThiŒn còn mang tính chÃt tình cäm. Ông khao khát mái Ãm gia Çình, ông luôn nghï ljn mË, ljn cha:
Nh¡m m¡t là con nhìn thÃy ngay
MË m¡t m© run bܧc cånh thÀy
Cæn gác âm thÀm ngao ngán quá
Hai bóng già nua tÓi låi ngày
MÖ vŠ cæn gác yêu thÜÖng Ãy
Tan nát lòng con l¡m, mË thÀy
ñau Óm, hao gÀy Çôi m¡t lóa
ñêm ngày trông Ç®i ÇÙa con xa
( Nh¡m m¡t là con, 1968)
Có ngÜ©i mË gÀy nhom m¡t lóa gÀn lòa
Có ngÜ©i cha quá già quá y‰u
Có ngÜ©i con bÃt hi‰u là tôi
H‰t tù låi t¶i
BŒnh Óm không nuôi n°i thân mình. . .
( Có ngÜ©i mË, 1968)
NguyÍn Chí ThiŒn nh§ ngÜ©i yêu, nh§ nh»ng k› niŒm cûa th©i hoa bܧm:
Anh cùng em Çi sát, cÀm tay
Dåo bܧc dong chÖi trên b© cát tr¡ng
Bi‹n lúc Çó v¡ng và t¡t n¡ng
Gió ngoài khÖi lÒng lng dâng triŠu
Hånh phúc trong anh xáo Çng quá nhiŠu
Anh muÓn ôm em nói ÇiŠu sung sܧng. . .
( ChiŠu thÙ bäy, 252)
NguyÍn Chí ThiŒn là nhà thÖ nhiŠu m¶ng mÖ. Cái mà ông mÖ Ü§c nhiŠu nhÃt là t¿ do, t¿ do cho ông và t¿ do cho cä dân t¶c này:
Së có m¶t ngày con ngÜ©i hôm nay
VÃt súng, vÃt c©, vÃt cùm, vÃt Çäng
ñi låi khæn tang, quya ngang vòng nång
Oan khiên!
VŠ v§i mi‰u ÇÜ©ng. mÒ mä, gia tiên
MÃy chøc næm tr©i bÙc bách lãng quên
.. . . KÈ bùi ngùi hÓi hÆn
KÈ bÒi hÒi kính cÄn
ñ¥t vòng hoa tái ng lên m¶ cha ông
Khai sáng k› nguyên tã tr¡ng th¡ng c© hÒng!
Ti‰ng sáo møc ÇÒng êm ä
Tình quê tha thi‰t ngân nga
Thay ti‰ng ti‰n quân ca
Là ti‰ng sáo diŠu trên tr©i xanh bao la!
(Së có m¶t ngày, 1971)
ThÖ NguyÍn Chí ThiŒn là thÖ chi‰n Çãu. Ông vi‰t nh»ng bài thÖ này khi còn trong tù, khi còn ª trong vòng kiŠm tÕa cûa c¶ng sän. Ông là ngÜ©i can Çäm. ThÖ cûa ông công kích th£ng vào c¶ng sän:
Nó ÇÙng không yên, tÃt bÆt Çiên ÇÀu
Lúc røt vào Tàu, lúc rúc vào Nga
Nó g†i Tàu Nga là cha anh nó
Và tình nguyŒn làm con chó nhÕ
Xông xáo gi» nhà, gác ngõ cho cha anh
( T¿ do, 258)
. . . . b†n cܧp t¿ do
Dåo måo, thung dung trên trên tàn tro xÜÖng s†
Tôi không nh§ h‰t tên b†n nó
DuÄn, Giáp, HÒ HŠ, Chinh Xu gì Çó!
(ñÃt nܧc tôi, 1971)
Hang Pác Bó thành hang ác thú
Bác HÒ già hóa dång bác HÒ Ly
( ñÒng lÀy, 30)
M¶t Çôi khi ông dùng nh»ng ngôn tØ bóng bäy và hình änh rÃt g®i hình g®i cäm:
ñôi dép lÓp n¥ng b¢ng træm Çôi dép s¡t
B¶ kaki vàng vàng nhÜ m¡t dân Çen
( ñÒng lÀy, 30)
Không m¶t ch‡ trên con tàu quä ÇÃt
Tôi là ngÜ©i hành khách bÖ vÖ
L« chuy‰n, lÀm ga, mÃt c¡p, bây gi©
ñÙng chen chúc trên sàn toa bÄn nhÃt
- Sàn m¶t toa Çem giành cho súc vÆt
( Không m¶t ch‡, 212)
Tr©i bao gi© rút ÇÜ®c lÜ«i dao gæm
Hai lá ph°i thÀn T¿ Do c¡m phÆp!
( Bi‰t ljn bao gi©, 1970)
NguyÍn Chí ThiŒn có tinh thÀn hài hܧc cao Ƕ. Trong cæm thù, uÃt hÆn, Çôi khi ông mÌa mai, ch‰ riÍu quân thù:
ñ©i này chäng có niŠm vui
Ngày quŒt mÒ hôi, Çêm chùi lŒ ܧt
. . . . TrÈ con Çói xanh nhÜ tàu lá
Cày bØa phø n» Çäm Çang
ChÓn hÜÖng thôn v¡ng bóng trai làng
GiÃy báo tº rÖi ÇÀy mái rå
BuÒn tÃt cä
ChÌ cái loa là vui!
( ñÃt này, 1965)
XÜa Lš Båch ngÄng ÇÀu nhìn træng sáng
RÒi cúi ÇÀu thÜÖng nh§ quê hÜÖng
Nay tôi ngÄng ÇÀu nhìn nhŒn giæng bøi bám
Cúi ÇÀu gi‰t rŒp nh¥t cÖm vÜÖng
. . . Lš Båch sÓng th©i Ƕc tôn u ám
Phong ki‰n båo tàn chÜa có t¿ do
Tôi sÓng th©i c¶ng sän Ãm no
Hånh phúc, t¿ do, thiên ÇÜ©ng m¥t ÇÃt
Rûi Lš Båch, mà may tôi thÆt!
( XÜa Lš Båch, 1967)
Bác HÒ rÒi låi bác Tôn
Cä hai ÇŠu thích ôm hôn nhi ÇÒng
Nܧc da hai bác màu hÒng
Nܧc da các cháu nhi ÇÒng màu xanh
Gi»a hai cái m¥t bành bành
Nh»ng khæn quàng ÇÕ bay quanh c° cò
( Bác HÒ rÒi låi, 1970)
Trong th©i Çåi nay, bi‰t bao kÈ tung hô Çäng Ç‹ Çu®c vinh thân phì gia, NguyÍn Chí ThiŒn là con ngÜ©i trung tr¿c, can Çäm, dám nói lên s¿ thÆt cûa xã h¶i ông. Ông là ngÜ©i Çã cÀm ng†n lºa thiêng cûa Chu An, TrÀn Binh Tr†ng. ThÖ ông có cái ÇËp hào hùng và m¶c måc cûa nh»ng nét ch» kh¡c trên núi Çá .








No comments: